ماده قانونی تهمت و افترا

تهمت و افترا مثل خوره به جان آبرو و حیثیت آدم ها می افتد و می تواند زندگی شان را زیر و رو کند. این دو جرم، از جمله جرایم علیه اشخاص هستند که قانون گذار برای حمایت از حیثیت و اعتبار افراد، مجازات هایی برایشان در نظر گرفته است. در واقع، این ماده های قانونی هستند که به شما کمک می کنند تا در برابر حرف های ناروا و تهمت ها از خودتان دفاع کنید و اجازه ندهید کسی به راحتی آبرویتان را خدشه دار کند.

تصور کنید در محل کار یا بین دوستان و آشنایان، کسی بدون سند و مدرک، حرف های نادرست و اتهام برانگیزی را به شما نسبت می دهد. در چنین شرایطی، حق شماست که از خودتان دفاع کنید و از قانون کمک بگیرید. گاهی هم ممکن است ناخواسته یا از روی غفلت، خودمان در معرض اتهام تهمت یا افترا قرار بگیریم. اینجاست که شناخت دقیق مواد قانونی مربوط به تهمت و افترا، مثل مواد ۶۹۷، ۶۹۸ و ۶۹۹ قانون مجازات اسلامی، ارکان تشکیل دهنده این جرایم، مجازات ها، و البته تفاوت های ظریف بینشان، به کارمان می آید. این مقاله قرار است یک راهنمای جامع و کاربردی باشد تا شما را با تمام این جوانب آشنا کند و کمک کند تا در صورت نیاز، تصمیمات آگاهانه ای بگیرید.

آبرو و حیثیت شما، خط قرمزی قانونی

آبرو و حیثیت، سرمایه هر انسانی است. حتماً شنیده اید که می گویند: «آبرو از مال آدم بالاتر است.» این جمله کاملاً درست و قانونی است! قانون گذار هم برای همین ارزش والا، از آبرو و اعتبار افراد حسابی حمایت کرده است. وقتی کسی بی دلیل به شما تهمت می زند یا شما را به کاری متهم می کند که انجام نداده اید، در واقع به این سرمایه گران بها حمله کرده است. اینجاست که پای قوانین مربوط به تهمت و افترا به میان می آید تا از این حق اساسی شما دفاع کند.

مهم است بدانیم که تهمت زدن فقط یک حرف نیست؛ یک اقدام مجرمانه است که می تواند عواقب جدی برای فرد خاطی داشته باشد. این جرایم می توانند تبعات روحی، روانی، اجتماعی و حتی مالی زیادی برای قربانی به دنبال داشته باشند. از تخریب وجهه و جایگاه اجتماعی گرفته تا تأثیر بر روابط شخصی و کاری، همه و همه می توانند نتیجه یک تهمت ناروا باشند. بنابراین، آشنایی با این قوانین نه تنها برای کسانی که قربانی این جرایم می شوند لازم است، بلکه برای همه ما ضروری است تا بدانیم چه کارهایی ممنوع است و چه حرف هایی ممکن است ما را گرفتار قانون کند. بیایید ببینیم اصلاً تهمت، افترا و نشر اکاذیب چه فرقی با هم دارند.

تهمت، افترا و نشر اکاذیب: فرقشان چیست؟

بعضی وقت ها این کلمات را به جای هم استفاده می کنیم، اما از نظر حقوقی هر کدام تعریف و بار معنایی خاص خودشان را دارند. فهمیدن این تفاوت ها خیلی مهم است، چون نوع شکایت و مجازات هر کدام فرق می کند.

تهمت چیست؟

معمولاً وقتی از تهمت صحبت می کنیم، منظورمان یک ادعای ناروا و بی اساس است. تهمت یک واژه عامیانه است که شاید همیشه جنبه کیفری نداشته باشد، اما به هر حال به معنای نسبت دادن چیزی خلاف واقع به کسی است که به وجهه او لطمه می زند. مثلاً ممکن است در یک جمع بگویید: فلانی شاید مال مردم خور باشد. این یک تهمت است، اما هنوز جنبه حقوقی قوی یک افترا را پیدا نکرده است.

افترا به زبان ساده

حالا افترا چیست؟ افترا یک قدم فراتر از تهمتِ صرف است و کاملاً جنبه کیفری دارد. افترا یعنی کسی صراحتاً و رسماً (مثلاً در یک نامه، شکایت، روزنامه یا حتی به صورت شفاهی در جمع) یک جرم را به دیگری نسبت بدهد و نتواند آن را ثابت کند. کلیدواژه اینجاست: انتساب یک امر مجرمانه. مثلاً اگر بگویید: فلانی دزد است یا فلانی اختلاس کرده و نتوانید حرفتان را ثابت کنید، مرتکب افترا شده اید. تاریخچه این جرم به قدری قدیمی است که حتی در مجموعه قوانین حمورابی هم به آن اشاره شده بود و مجازات های سنگینی برایش در نظر گرفته می شد.

نشر اکاذیب چیست؟

نشر اکاذیب یعنی انتشار اخبار دروغ یا نسبت دادن اعمال خلاف واقع به دیگران، با هدف ضرر رساندن یا تشویش اذهان عمومی (یعنی به هم ریختن آرامش فکری مردم). فرق اصلی نشر اکاذیب با افترا این است که در نشر اکاذیب، لازم نیست حتماً یک جرم به کسی نسبت داده شود؛ همین که یک خبر دروغ یا یک کار خلاف واقع را پخش کنید که قصدش آزار رساندن به کسی یا ایجاد نگرانی در جامعه باشد، کافی است. مثلاً اگر بگویید شرکت فلانی ورشکست شده (دروغ باشد) یا محصولات بهمانی مسموم است (دروغ باشد)، مرتکب نشر اکاذیب شده اید.

بیایید شفاف تر نگاه کنیم: تفاوت های کلیدی

برای اینکه بهتر این سه مفهوم (و دو مفهوم مرتبط دیگر) را از هم جدا کنیم، نگاهی به جدول زیر بیندازید:

ویژگی	افترا	نشر اکاذیب	توهین	قذف	تهمت (واژه عامیانه)
نوع انتساب	انتساب جرم صریح	انتشار خبر دروغ یا عمل خلاف واقع	اهانت و هتک حرمت شخصیت	انتساب زنا یا لواط	نسبت دادن هر ادعای ناروا و بی اساس (عام)
هدف	متهم کردن و تخریب حیثیت	اضرار یا تشویش اذهان عمومی	تحقیر و خوار کردن	اهانت خاص به ناموس	معمولاً تخریب وجهه
امکان اثبات	اگر انتساب دهنده بتواند جرم را ثابت کند، مجرم نیست	اثبات صحت اکاذیب، رافع مسئولیت نیست (مگر در موارد خاص و پیچیده)	اثبات صحت اهانت (مثلاً اینکه طرف نادان است)، رافع مسئولیت نیست	اثبات زنا/لواط (با شرایط شرعی)، رافع مسئولیت است	معمولاً بی اساس است
مواد قانونی اصلی	ماده ۶۹۷ و ۶۹۹ ق.م.ا	ماده ۶۹۸ ق.م.ا	ماده ۶۰۸ و ۶۰۹ ق.م.ا	ماده ۲۴۵ به بعد ق.م.ا	– (مفهوم کلی، نه ماده خاص)

ریزبینانه به مواد قانونی نگاه کنیم: قوانین تهمت و افترا در ایران

حالا که تفاوت های کلی را متوجه شدیم، وقت آن است که به صورت جزئی تر سراغ مواد قانونی اصلی برویم که جرم افترا و نشر اکاذیب را تعریف و مجازات می کنند. این مواد قلب بحث ما هستند و شناختشان برای هر کسی که می خواهد در این زمینه آگاهی داشته باشد، ضروری است.

ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی: افترا قولی (تهمت کلامی)

ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی، در مورد «افترا قولی» یا همان تهمت کلامی یا نوشتاری است. یعنی وقتی کسی با حرف یا نوشته، جرمی را به دیگری نسبت می دهد و نمی تواند آن را ثابت کند.

هر کس به وسیله اوراق چاپی یا خطی یا به وسیله درج در روزنامه و جرائد یا نطق در مجامع یا به هر وسیله دیگر به کسی امری را صریحاً نسبت دهد یا آن ها را منتشر نماید که مطابق قانون آن امر جرم محسوب می شود و نتواند صحت آن اسناد را ثابت نماید جز در مواردی که موجب حد است به جزای نقدی درجه شش محکوم خواهد شد. تبصره – در مواردی که نشر آن امر اشاعه فحشا محسوب گردد هر چند بتواند صحت اسناد را ثابت نماید مرتکب به مجازات مذکور محکوم خواهد شد.

خیلی ساده تر بگویم، اگر کسی به هر طریقی (کتبی، شفاهی، در جمع، در روزنامه، در فضای مجازی) یک کار مجرمانه را صراحتاً به شما نسبت بدهد و بعداً نتواند ثابت کند که شما آن کار را کرده اید، طبق این ماده مجرم شناخته می شود. تنها استثنا هم این است که اگر حرفی که زده شده، خودش مصداق اشاعه فحشا باشد، حتی اگر درست هم باشد، باز هم گوینده مجرم است و مجازات می شود. مثلاً اینکه علناً در مورد روابط خصوصی کسی حرفی بزنید که خودش جرم نیست ولی از نظر اخلاقی زشت است و باعث هتک حرمت می شود، مصداق اشاعه فحشا است.

ارکان تشکیل دهنده جرم افترا قولی

برای اینکه کسی را بتوان طبق ماده ۶۹۷ مجرم شناخت، باید چند شرط اصلی وجود داشته باشد که به آنها ارکان جرم می گوییم:

• رکن مادی:
  • انتساب صریح یک امر مجرمانه: یعنی باید یک جرم مشخص (دزدی، کلاهبرداری، خیانت در امانت و…) را به وضوح به کسی نسبت بدهید. نمی توانید با کنایه یا اشاره، کسی را متهم کنید و بگویید افترا نیست. این انتساب می تواند شفاهی، کتبی، در روزنامه، فضای مجازی و… باشد.
  • انتشار یا ابلاغ به دیگری: یعنی آن تهمت باید به گوش یا چشم حداقل یک نفر غیر از متهم و متهم کننده برسد. اگر فقط در دلتان یا پیش خودتان فکر کنید، جرم نیست.
  • عدم توانایی اثبات صحت اسناد: متهم کننده باید نتواند حرفش را ثابت کند. اگر بتواند با مدرک محکمه پسند (مثل حکم قطعی دادگاه) ثابت کند که طرف مقابل واقعاً آن جرم را انجام داده است، دیگر مفتری محسوب نمی شود.
• رکن معنوی:
  • سوء نیت عام و خاص: یعنی هم باید قصد انجام این کار (نسبت دادن جرم) را داشته باشید (سوء نیت عام)، و هم بدانید که حرفی که می زنید دروغ است و طرف مقابل آن جرم را انجام نداده است (سوء نیت خاص). اگر واقعاً فکر می کردید که طرف مجرم است و دلیل منطقی هم برایش داشتید، شاید جرم افترا محقق نشود.

شرایط و ضوابط خاص:

• مشمول اشخاص حقیقی: این ماده فقط برای آدم ها (اشخاص حقیقی) کاربرد دارد، نه شرکت ها و سازمان ها (اشخاص حقوقی). چون جرم را فقط آدم ها می توانند مرتکب شوند.
• جرم بودن عمل انتسابی: عملی که به دیگری نسبت داده می شود، باید طبق قانون واقعاً جرم باشد. اگر مثلاً بگویید فلانی آدم بی اخلاقی است، این توهین یا هتک حرمت است، نه افترا.
• صراحت در انتساب: همانطور که گفتیم، انتساب باید واضح و بدون ابهام باشد.

مجازات ماده ۶۹۷:

طبق اصلاحات اخیر قانون (سال ۱۳۹۹)، مجازات افترا قولی به جزای نقدی درجه شش تبدیل شده است. این یعنی مجازاتی بین بیست میلیون ریال تا هشتاد میلیون ریال که البته می تواند به صلاحدید قاضی متغیر باشد. قبلاً حبس و شلاق هم برای این جرم در نظر گرفته می شد.

«اگر در دعوایی، متهم توانست با ارائه حکم قطعی دادگاه ثابت کند که طرف مقابل، جرمی که به او نسبت داده شده را مرتکب شده، دیگر اتهام افترا از او سلب می شود.»

ماده ۶۹۹ قانون مجازات اسلامی: افترا عملی (با سندسازی)

افترا عملی کمی پیچیده تر و زیرکانه تر است. اینجا دیگر با حرف زدن یا نوشتن سر و کار نداریم، بلکه با عمل و سندسازی روبرو هستیم. این جرم وقتی اتفاق می افتد که کسی با گذاشتن یا پنهان کردن ابزار جرم یا اشیای اتهام آور در وسایل یا منزل دیگری، قصد متهم کردن او را دارد.

هر کس عالماً عامداً به قصد متهم نمودن دیگری آلات و اَدَو ات جرم یا اشیایی را که یافت شدن آن در تصرف یک نفر موجب اتهام او می گردد بدو ن اطلاع آن شخص در منزل یا محل کسب یا جیب یا اشیایی که متعلق به او ست بگذارد یا مخفی کند یا به نحوی متعلق به او قلمداد نماید و در اثر این عمل شخص مزبور تعقیب گردد، پس از صدو ر قرار منع تعقیب و یا اعلام برائت قطعی آن شخص، مرتکب به حبس از سه ماه تا یک سال و شش ماه و یا تا (۷۴) ضَربه شلاق محکوم می شود.

یعنی اگر کسی عمداً و با علم کامل، مثلاً مواد مخدر را در جیب شما بگذارد یا اسلحه غیرمجازی را در ماشینتان مخفی کند تا شما به جرم حمل آن تحت تعقیب قرار بگیرید و بعداً بی گناهی شما ثابت شود، مرتکب جرم افترا عملی شده است. اینجا نتیجه کار مهم است: شما حتماً باید به خاطر آن اقدام، تحت تعقیب قرار بگیرید و بعد هم از اتهام تبرئه شوید تا بتوانید از فرد خاطی شکایت کنید.

چطور افترا عملی رخ می دهد؟ ارکان جرم

برای تحقق جرم افترا عملی، این ارکان باید باشند:

• رکن مادی:
  • رفتار فیزیکی: فرد باید آلات و ادوات جرم (مثل چاقوی قاتل) یا اشیای اتهام آور (مثل مواد مخدر یا مال مسروقه) را در منزل، محل کسب، جیب یا وسایل دیگری بگذارد، مخفی کند یا به او قلمداد کند.
  • بدون اطلاع شخص: این کار باید بدون اینکه صاحب خانه یا صاحب وسیله بداند، انجام شود.
  • اتهام آور بودن اشیا: وسایلی که گذاشته می شوند، باید به نحوی باشند که واقعاً بتوانند باعث اتهام و تحت تعقیب قرار گرفتن آن فرد شوند.
• نتیجه مجرمانه:
  • طرف مقابل باید حتماً به خاطر این عمل، توسط مراجع قضایی تحت تعقیب قرار بگیرد و در نهایت، برای او قرار منع تعقیب یا حکم برائت قطعی صادر شود. تا این نتیجه حاصل نشود، نمی توان از فرد مفتری شکایت کرد.
• رکن معنوی:
  • سوء نیت عام و خاص: مرتکب باید هم قصد انجام این عمل (گذاشتن یا مخفی کردن) را داشته باشد (عامدانه)، و هم هدفش متهم کردن دیگری باشد (قصد متهم نمودن). یعنی باید بداند آن اشیاء اتهام آور هستند و عمداً برای به دردسر انداختن دیگری این کار را بکند.

مجازات ماده ۶۹۹:

مجازات این جرم، حبس از سه ماه تا یک سال و شش ماه و یا تا ۷۴ ضربه شلاق است. می بینید که مجازات افترا عملی نسبت به افترا قولی، سنگین تر است، چون عمل مجرمانه و قصد آسیب جدی تر است.

ماده ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی: نشر اکاذیب (دروغ پردازی)

این ماده مربوط به نشر اکاذیب است که همانطور که قبلاً گفتیم، با افترا فرق دارد. اینجا لازم نیست یک جرم به کسی نسبت داده شود، بلکه انتشار هر خبر دروغ یا نسبت دادن هر عمل خلاف واقعی که هدفش ضرر رساندن یا تشویش اذهان عمومی باشد، جرم است.

هر کس به قصد اِضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی به و سیله نامه یا شکواییه یا مراسلات یا عرایض یا گزارش یا توزیع هر گونه او راق چاپی یا خطی با امضا یا بدو ن امضا اکاذیبی را اظهار نماید یا با همان مقاصد اعمالی را برخلاف حقیقت راساً یا به عنوان نقل قول به شخص حقیقی یا حقوقی یا مقامات رسمی تصریحاً یا تلویحاً نسبت دهد اعم از اینکه از طریق مزبور به نحوی از انحاء ضرر مادی یا معنوی به غیر و ارد شود یا نه علاو ه بر اعاده حیثیت در صورت امکان، باید به حبس از یک ماه تا یک سال و یا شلاق تا (۷۴) ضَربه محکوم شود.

یعنی اگر کسی با استفاده از هر وسیله ای (نامه، روزنامه، شبکه های اجتماعی، شکایت، گزارش و…) حرف های دروغی را مطرح کند یا کارهای خلاف واقعی را به کسی یا حتی یک شرکت نسبت دهد، آن هم با قصد ضربه زدن به آبروی فرد یا شرکت، یا برای ایجاد نگرانی و ترس در جامعه، مرتکب نشر اکاذیب شده است. مهم نیست که آیا واقعاً ضرری وارد شده یا نه؛ همین که قصدش بوده و عمل را انجام داده، کافی است.

جزئیات جرم نشر اکاذیب

ارکان تشکیل دهنده این جرم عبارتند از:

• رکن مادی:
  • اظهار یا انتشار اکاذیب یا انتساب اعمال خلاف حقیقت: فرد باید خبرهای دروغی را بیان کند یا منتشر کند، یا کارهایی که دروغ هستند را به کسی نسبت دهد.
  • وسیله ارتکاب: این کار می تواند از طریق نامه، شکوائیه، جراید، فضای مجازی، شفاهی در مجامع و هر وسیله دیگری انجام شود.
  • قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی/مقامات رسمی: باید نیت فرد از این کار، آسیب رساندن به یک نفر (حقیقی یا حقوقی) یا بر هم زدن آرامش فکری مردم و جامعه باشد.
  • نتیجه: برخلاف افترا عملی، لازم نیست که حتماً ضرر مادی یا معنوی اتفاق بیفتد تا این جرم محقق شود. همین که قصد اضرار یا تشویش وجود داشته باشد، کافی است.
• رکن معنوی:
  • سوء نیت عام و خاص: باید هم قصد انتشار اکاذیب را داشته باشید و هم بدانید که مطالبی که منتشر می کنید دروغ هستند و به قصد آسیب رساندن یا تشویش اذهان عمومی این کار را می کنید.

مجازات ماده ۶۹۸:

مجازات نشر اکاذیب، حبس از یک ماه تا یک سال و یا شلاق تا ۷۴ ضربه است. علاوه بر این، در صورت امکان، باید برای اعاده حیثیت (برگرداندن آبروی طرف مقابل) هم اقدام شود.

تفاوت کلیدی با افترا (عدم لزوم انتساب جرم):

مهمترین تفاوت نشر اکاذیب با افترا این است که در افترا حتماً باید یک جرم به کسی نسبت داده شود، اما در نشر اکاذیب، نسبت دادن هر عمل خلاف حقیقت یا خبر دروغ کافی است؛ لازم نیست آن عمل حتماً جنبه کیفری داشته باشد.

گام به گام تا شکایت یا دفاع: فرآیند حقوقی تهمت و افترا

حالا که با مواد قانونی آشنا شدیم، وقت آن است که ببینیم اگر خودمان مورد تهمت و افترا قرار گرفتیم، چه کاری باید انجام دهیم یا اگر متهم شدیم، چطور از خودمان دفاع کنیم. این فرآیندها هم پیچیدگی های خاص خودشان را دارند که دانستنشان به شما کمک می کند تا با آمادگی بیشتری وارد مراحل قضایی شوید.

وقتی شاکی هستید: چگونه شکایت کنید؟

اگر احساس می کنید مورد تهمت یا افترا قرار گرفته اید، قدم اول جمع آوری مدارک است. این مدارک تیر شما در دادگاه هستند.

۱. جمع آوری مدارک و مستندات:
اول از همه، هر مدرکی که نشان می دهد به شما تهمت زده شده یا افترا بسته اند را جمع کنید. این مدارک می توانند شامل:

• اسکرین شات: از پیامک ها، چت ها در واتساپ، تلگرام، اینستاگرام، توییتر و… که حاوی جملات توهین آمیز یا افتراآمیز هستند.
• فیلم و صوت: اگر گفتگوی تلفنی یا حضوری ضبط شده ای دارید که حاوی تهمت است. البته ضبط مکالمات بدون اجازه طرف، خودش می تواند مشکل ساز باشد، اما در مقام دفاع ممکن است راهگشا باشد.
• شهادت شهود: اگر کسانی در زمان وقوع تهمت یا افترا حضور داشتند و می توانند شهادت دهند.
• نامه ها، ایمیل ها، روزنامه ها: هر سند کتبی یا چاپی که در آن به شما تهمت زده شده.
• گزارش پلیس یا پزشکی قانونی: در موارد افترا عملی، مثل جاگذاری مواد مخدر، گزارش پلیس یا پزشکی قانونی (در صورت جراحت) می تواند سند مهمی باشد.

۲. تنظیم شکوائیه:
با مدارکی که جمع آوری کرده اید، باید یک شکوائیه تنظیم کنید. شکوائیه، در واقع شکایت نامه رسمی شما به مراجع قضایی است. در این شکوائیه باید موارد زیر را بنویسید:

• مشخصات کامل خودتان و مشتکی عنه (کسی که از او شکایت دارید).
• شرح دقیق ماجرا: چه زمانی، کجا و چگونه به شما تهمت یا افترا زده شده است.
• بیان ماده قانونی مربوطه (مثلاً ماده ۶۹۷ یا ۶۹۸ یا ۶۹۹).
• درخواست تعقیب و مجازات مشتکی عنه.
• پیوست کردن مدارک و مستندات.

۳. مراجع صالح برای طرح شکایت:

• دادسرا: بیشتر شکایات مربوط به تهمت و افترا در دادسرای محل وقوع جرم یا محل اقامت متهم مطرح می شود.
• پلیس فتا: اگر تهمت یا افترا در فضای مجازی (شبکه های اجتماعی، وبسایت ها و…) اتفاق افتاده باشد، می توانید ابتدا به پلیس فتا مراجعه کنید تا مستندات شما را جمع آوری و یک گزارش کارشناسی تهیه کنند و سپس پرونده را به دادسرا بفرستند.

۴. مدارک مورد نیاز:
علاوه بر مدارک اثباتی که گفتیم، مدارک هویتی خودتان (کارت ملی) و احتمالا کپی آنها برای ثبت شکایت لازم است.

برای اثبات جرم به چه چیزهایی نیاز دارید؟

اثبات جرم تهمت و افترا، نیازمند دقت و جمع آوری شواهد محکم است:

• شهادت شهود: اگر کسانی حرف های توهین آمیز را شنیده اند یا اقدام افتراآمیز را دیده اند، شهادتشان می تواند بسیار مؤثر باشد.
• اسناد و مدارک مکتوب: هر گونه نوشته، پیامک، ایمیل، اسکرین شات از چت ها و صفحات وب، نامه ها و نشریات که حاوی عبارات افتراآمیز باشند.
• فیلم و صوت: فایل های ضبط شده مکالمات یا فیلم های دوربین مداربسته (با رعایت نکات قانونی مربوط به ضبط).
• نقش کارشناسان در اثبات: در برخی موارد، مثلاً برای اثبات جعلی بودن یک دست خط (کارشناس خط) یا صحت یک فایل صوتی (کارشناس صوت)، نیاز به نظر کارشناس رسمی دادگستری خواهید داشت.

وقتی متهم هستید: راهکارهای دفاع

اگر خدای نکرده به جرم تهمت یا افترا متهم شدید، نباید دست روی دست بگذارید. شما هم حق دفاع از خودتان را دارید. راه های دفاعی شامل موارد زیر می شود:

• تکذیب اتهام: به سادگی و قاطعانه، اتهام وارده را تکذیب کنید و بگویید چنین کاری را انجام نداده اید.
• اثبات صحت ادعا (در افترا): اگر به افترا متهم شده اید، بهترین دفاع این است که ثابت کنید حرفی که زده اید (یعنی انتساب جرم به طرف مقابل) واقعیت داشته است. این کار با ارائه مدارک محکمه پسند (مثل حکم قطعی دادگاه یا اسناد غیرقابل انکار) ممکن است.
• عدم کذب بودن (در نشر اکاذیب): در نشر اکاذیب، باید ثابت کنید که اخباری که منتشر کرده اید، کذب نبوده است یا لااقل به قصد اضرار یا تشویش نبوده.
• عدم وجود سوء نیت: یکی از مهمترین ارکان اثبات جرم افترا و نشر اکاذیب، سوء نیت است. اگر بتوانید ثابت کنید که قصد و نیت بدی نداشته اید (مثلاً از روی اشتباه یا ناآگاهی مطلبی را بیان کرده اید)، احتمال تبرئه شما زیاد است.
• ایرادات شکلی و ماهوی به شکایت: یک وکیل حرفه ای می تواند ایرادات مربوط به نحوه تنظیم شکوائیه، عدم صلاحیت مرجع رسیدگی، یا نقص در مدارک شاکی را مطرح کند.
• درخواست جلب شخص شاکی به اتهام افترا متقابل: اگر شکایت شاکی علیه شما ثابت نشد و بی گناهی شما محرز شد، می توانید خودتان از او به اتهام افترا (چون بی جهت شما را متهم کرده است) شکایت کنید و حتی اعاده حیثیت کنید.

«به یاد داشته باشید، برای دفاع از خودتان، مشاوره با یک وکیل متخصص کیفری بهترین راهکار است. او می تواند به شما کمک کند تا بهترین استراتژی دفاعی را در پیش بگیرید.»

مجازات ها و رهایی از اتهام: اعاده حیثیت و قابلیت گذشت

هر جرمی، مجازاتی دارد و تهمت و افترا هم از این قاعده مستثنی نیستند. اما آیا همیشه پای زندان و شلاق در میان است؟ آیا می توان از اتهام تهمت و افترا گذشت کرد؟ و آیا راهی برای بازگرداندن آبروی از دست رفته وجود دارد؟ در این بخش به این سؤالات پاسخ می دهیم.

مجازات های اصلی: چه چیزی در انتظار مجرم است؟

همانطور که قبلاً هم اشاره کردیم، مجازات ها بسته به نوع جرم (افترا قولی، افترا عملی یا نشر اکاذیب) و شرایط وقوع آن متفاوت است. قانون گذار در سال های اخیر، تغییراتی در مجازات این جرایم ایجاد کرده تا رویکرد قضایی کمی منعطف تر شود. در اینجا یک جمع بندی از مجازات های اصلی را در قالب یک جدول آورده ایم:

جرم	ماده قانونی	مجازات (طبق آخرین اصلاحات)
افترا قولی (کلامی/نوشتاری)	ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی	جزای نقدی درجه شش (بین ۲۰ تا ۸۰ میلیون ریال)
افترا عملی (سندسازی)	ماده ۶۹۹ قانون مجازات اسلامی	حبس از سه ماه تا یک سال و شش ماه و یا تا ۷۴ ضربه شلاق
نشر اکاذیب	ماده ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی	حبس از یک ماه تا یک سال و یا شلاق تا ۷۴ ضربه (به علاوه اعاده حیثیت)
قذف (انتساب زنا یا لواط)	ماده ۲۴۵ به بعد قانون مجازات اسلامی	۸۰ ضربه شلاق (حد)

نکته مهم این است که در مواردی که مجازات حد (مثل قذف) مطرح است، قوانین و شرایط اثبات بسیار سختگیرانه تر و متفاوت است و با جرایم تعزیری (مثل افترا و نشر اکاذیب) فرق دارد.

اعاده حیثیت: جبران آبروی رفته

یکی از مهمترین حقوق فردی که مورد تهمت یا افترا قرار گرفته و بی گناهی اش ثابت شده، اعاده حیثیت است. اعاده حیثیت یعنی بازگرداندن آبرو و اعتبار از دست رفته. وقتی کسی به شما تهمت زده و بعداً معلوم شده که بی گناه بوده اید، فقط مجازات فرد تهمت زننده کافی نیست؛ شما حق دارید که آبرویتان هم برگردد.

مفهوم و اهمیت آن:
اعاده حیثیت فرآیندی است که طی آن، از طریق حکم دادگاه، بی گناهی فرد رسماً اعلام و تلاش می شود تا ضررهای معنوی (مثل خدشه دار شدن آبرو) جبران شود. این اقدام می تواند از طریق انتشار حکم برائت در رسانه ها (در صورتی که تهمت هم در رسانه منتشر شده باشد) یا هر روش دیگری که دادگاه تشخیص دهد، انجام شود. هدف این است که به جامعه نشان داده شود که اتهام وارده دروغ بوده و حیثیت فرد بازگردانده شود.

شرایط و نحوه درخواست اعاده حیثیت:
درخواست اعاده حیثیت معمولاً زمانی مطرح می شود که فردی به جرمی متهم شده و بعداً از آن تبرئه شود، یا در پرونده های افترا و نشر اکاذیب، بی گناهی فرد مفتراٌبه (کسی که به او تهمت زده شده) ثابت شود. برای درخواست اعاده حیثیت، باید با مراجعه به دادسرا یا دادگاهی که حکم برائت شما را صادر کرده، تقاضای اعاده حیثیت کنید. قاضی با بررسی شرایط، حکم لازم را صادر می کند.

گذشت شاکی: آیا جرم قابل بخشش است؟

یکی از نکات کلیدی در مورد جرایم تهمت و افترا این است که آیا این جرایم قابل گذشت هستند یا خیر. قابل گذشت بودن یعنی اینکه اگر شاکی (کسی که به او تهمت زده شده) از شکایت خود بگذرد، پرونده مختومه می شود و فرد متهم مجازات نمی شود.

آیا افترا و نشر اکاذیب قابل گذشت هستند؟
بله! هم جرم افترا (ماده ۶۹۷ و ۶۹۹) و هم جرم نشر اکاذیب (ماده ۶۹۸)، طبق ماده ۱۰۴ قانون مجازات اسلامی، جزو جرایم قابل گذشت محسوب می شوند. این یعنی اگر شاکی در هر مرحله ای از رسیدگی (چه در دادسرا و چه در دادگاه)، از شکایت خود صرف نظر کند و رضایت دهد، تعقیب قضایی و رسیدگی به جرم متوقف می شود و متهم از مجازات رها خواهد شد.

تاثیر گذشت شاکی:
گذشت شاکی می تواند به صورت شفاهی در حضور قاضی یا به صورت کتبی (با ارائه رضایت نامه رسمی) اعلام شود. این موضوع در بسیاری از پرونده های خانوادگی یا دوستانه، نقش مهمی ایفا می کند و فرصتی برای حل و فصل مسالمت آمیز اختلافات فراهم می آورد.

«گاهی گذشت از شکایت، بهترین راه حل برای جلوگیری از ادامه درگیری ها و حفظ روابط است، به خصوص در مواردی که دو طرف از یکدیگر به افترا شکایت کرده اند.»

به طور کلی، شناخت این جنبه های قانونی کمک می کند تا هم از حقوق خود دفاع کنیم و هم در مواجهه با اتهامات، بدانیم چگونه بهترین رویکرد را در پیش بگیریم. فراموش نکنید که هر پرونده ای شرایط خاص خود را دارد و کمک گرفتن از یک وکیل متخصص می تواند مسیر را برای شما هموارتر کند.

در این مقاله سعی کردیم تا حد امکان، تمام ابعاد ماده قانونی تهمت و افترا، از تعریف مفاهیم گرفته تا بررسی مواد قانونی ۶۹۷، ۶۹۸ و ۶۹۹ قانون مجازات اسلامی، ارکان تشکیل دهنده این جرایم، تفاوت های کلیدی بین آن ها، فرآیند شکایت و دفاع، و در نهایت مجازات ها و امکان اعاده حیثیت را برایتان روشن کنیم. امیدواریم این راهنمای جامع و کاربردی، آگاهی حقوقی شما را در این زمینه افزایش داده باشد و به شما کمک کند تا در صورت لزوم، با دانش بیشتری تصمیم بگیرید و از حقوق خود دفاع کنید. به یاد داشته باشید که در مسائل حقوقی، جزئیات اهمیت فراوانی دارند و مشورت با یک وکیل متخصص می تواند چراغ راه شما در پیچ و خم های قانونی باشد.