سهم زن از خانه شوهر

موضوع سهم زن از خانه شوهر و کلاً ارث و میراث بعد از فوت همسر، همیشه یکی از اون مسائل مهم و البته گاهی هم پرابهامه که خیلی ها رو درگیر خودش می کنه. اگر خدای نکرده همسر از دنیا بره، زن چه حقوقی از اموال به جا مانده، مخصوصاً از خونه ای که توش زندگی می کردن، داره؟ این سوالیه که پاسخ بهش هم جنبه شرعی داره و هم جنبه قانونی، و برای خیلی از خانم ها یا حتی بقیه وراث، جای پرسش داره. قانون مدنی ما، به خصوص با اصلاحاتی که سال ۱۳۸۷ انجام شد، شفافیت بیشتری به این قضیه داده تا حقوق زن ها بهتر رعایت بشه. در این مقاله می خواهیم با زبانی ساده و خودمانی، همه جوانب این موضوع رو بررسی کنیم تا هر کدوم از شما عزیزان بتونید از حقوق خودتون با خبر باشید.

حق ارث زن از شوهر: از کجا شروع می شود؟

وقتی صحبت از ارث و میراث میشه، اول از همه باید ببینیم اصلاً چه کسی حق ارث بردن داره. در مورد زن و شوهر، رابطه زناشویی یک سبب برای ارث بردنه. یعنی همین که شما زن و شوهر باشید، اگه یکی فوت کنه، اون یکی ازش ارث می بره. البته این موضوع، خودش شرط و شروطی داره که باید بهشون دقت کنیم.

شرط اصلی: عقد دائم و زنده بودن در زمان فوت

ببینید، اصل و اساس کار اینه که برای اینکه زن از شوهرش ارث ببره، باید موقع فوت همسرش، تو عقد دائم اون آقا بوده باشه و خودش هم زنده باشه. ماده ۸۶۱ قانون مدنی می گه ارث بردن بر اساس سبب (یعنی خویشاوندی سببی مثل زن و شوهری) اتفاق میفته. اگه رابطه زوجیت دائم نباشه، یا اگه خدای نکرده زن قبل از شوهرش فوت کرده باشه، دیگه خبری از ارث نیست.

قانون می گه: از جمله اشخاصی که به موجب سبب ارث می برند هر یک از زوجین است که در حین فوت دیگری زنده باشد. (ماده ۸۶۴ قانون مدنی). این یعنی اگه یکی از همسران، زنده نباشه، ارثی هم بهش نمیرسه. مثلاً اگه یه زوج جوون تو یه تصادف با هم از دنیا برن و معلوم نشه کدوم یکی زودتر فوت کرده، طبق قانون فرض میشه که هم زمان فوت کردن و اینجوری دیگه از هم ارث نمی برن. اما اگه بشه ثابت کرد یکی شون حتی برای چند لحظه بیشتر زنده بوده، داستان فرق می کنه.

همچنین، طبق ماده ۹۴۰ قانون مدنی، فقط اون زنی از شوهرش ارث می بره که تو عقد دائمش بوده. پس این خیلی مهمه که نوع عقدتون چی بوده. اگر می خواهید مطمئن بشید که همسرتان در صورت فوت از شما ارث می برد یا نه، حتماً باید عقد دائم در کار باشه.

نکاح موقت و ارث: خبری از ارث نیست!

اینجا یه نکته خیلی مهم وجود داره که خیلی ها ممکنه ازش غافل باشن. اگه عقد بین زن و مرد از نوع موقت یا همون صیغه باشه، طبق قانون مدنی ما، زن و شوهر از هم ارث نمی برن. حتی اگه تو قرارداد صیغه، شرط کرده باشن که از همدیگه ارث ببرن، این شرط باطله و هیچ اعتباری نداره. قانون ما به این شرط ها تو نکاح موقت اهمیت نمیده چون اصول ارث رو نمیشه با توافق شخصی تغییر داد. این مسئله ای هست که بارها در دادگاه ها مطرح شده و رأی همیشه بر عدم ارث بری در نکاح موقت بوده. پس، اگه کسی تو ازدواج موقت هست و می خواد بعد از فوت همسرش، چیزی بهش برسه، باید راه دیگه ای رو انتخاب کنه؛ مثلاً از طریق وصیت نامه، یا هبه (بخشیدن) بخشی از اموال در زمان حیات. اما به عنوان ارث قانونی، تو نکاح موقت هیچ سهمی وجود نداره.

موانع ارث: وقتی که حق ارث از بین می رود

گاهی اوقات ممکنه شرایطی پیش بیاد که حتی با وجود عقد دائم و زنده بودن زن و شوهر، باز هم یکی از اونا یا هر دو، از هم ارث نبرن. اینها رو می گن موانع ارث. این موانع شامل چیزهایی مثل:

• قتل عمد: اگه خدای نکرده یکی از همسرها عمداً اون یکی رو بکشه، قاتل از مقتول ارث نمی بره. این یه قانون خیلی صریح و روشنه که تو ماده ۸۸۰ قانون مدنی هم اومده.
• کفر: اگه یکی از همسرها مسلمان باشه و اون یکی کافر، کافر از مسلمان ارث نمی بره. البته برعکسش ممکنه، یعنی مسلمان از کافر ارث می بره.
• لعان: این یه حالت خیلی خاص و نادره که مربوط به وقتیه که شوهر، فرزندی رو از خودش انکار می کنه و با قسم و نفرین (لعان) این موضوع رو اعلام می کنه. تو این شرایط، زن و شوهر و اون فرزند خاص، دیگه از هم ارث نمی برن.
• عقد در حال مرض و فوت قبل از دخول: این هم یه مورد خاصه. اگه مردی در حال بیماری، با زنی عقد کنه و قبل از اینکه با هم رابطه زناشویی داشته باشن (دخول)، به خاطر همون بیماری فوت کنه، زن از اون مرد ارث نمی بره. مگر اینکه بعد از دخول یا بعد از بهبودی مرد از اون بیماری، فوت اتفاق بیفته.

پس، می بینید که ارث بردن زن از شوهر، فقط به عقد دائم و زنده بودن محدود نمیشه و باید حواسمون به این موانع هم باشه.

سهم زن از دارایی های شوهر: با فرزند یا بدون فرزند؟

حالا که فهمیدیم کی می تونه ارث ببره، بریم سراغ بخش اصلی و اینکه دقیقاً چقدر سهم به زن می رسه. این موضوع بستگی به این داره که مرد متوفی، فرزندی داشته یا نه. و این فرزند، فرقی نمی کنه که از همین زن باشه یا از ازدواج های قبلی. ملاک وجود فرزند برای مرد متوفیه.

اگر فرزند داشته باشید: سهم یک هشتم (۱/۸)

اگه مردی فوت کنه و از خودش فرزند یا حتی نوه (اولاد اولاد) داشته باشه، سهم همسرش (یا همسرانش) از ارث، یک هشتم (۱/۸) کل اموال به جا مونده ست. این شامل اموال منقول (مثل ماشین، پول، طلا و…) و همچنین قیمت اموال غیرمنقول (مثل خونه، زمین، مغازه و…) میشه. این موضوع تو ماده ۹۱۳ و ۹۴۶ قانون مدنی کاملاً مشخص شده.

مثال کاربردی: فرض کنید آقایی فوت کرده و یه همسر و دو تا فرزند داره. کل دارایی ایشون، شامل یه خونه به ارزش ۱۲ میلیارد تومان و یه ماشین و مقداری پول نقد به ارزش کلی ۳ میلیارد تومان، جمعاً ۱۵ میلیارد تومانه.

در این حالت، سهم زن از این ۱۵ میلیارد تومان، یک هشتم خواهد بود:

نوع دارایی	ارزش دارایی	سهم زن (۱/۸)
خانه (غیرمنقول)	۱۲,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان	۱,۵۰۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان (از قیمت خانه)
اموال منقول (ماشین، پول و…)	۳,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان	۳۷۵,۰۰۰,۰۰۰ تومان
جمع کل سهم زن	۱۵,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان	۱,۸۷۵,۰۰۰,۰۰۰ تومان

یعنی از این ۱۵ میلیارد تومان، خانم ۱ میلیارد و ۸۷۵ میلیون تومان ارث می بره. باقی مانده دارایی هم طبق قانون بین بقیه وراث (در این مثال، فرزندان) تقسیم میشه.

اگر فرزندی در کار نباشد: سهم یک چهارم (۱/۴)

حالا اگه مردی فوت کنه و نه خودش فرزندی داشته باشه و نه نوه ای، تکلیف چیه؟ تو این حالت، سهم همسرش از ارث، بیشتر میشه و به یک چهارم (۱/۴) کل اموال می رسه. باز هم این سهم شامل اموال منقول و قیمت اموال غیرمنقول میشه (طبق همون ماده های ۹۱۳ و ۹۴۶ قانون مدنی).

مثال کاربردی: فرض کنید آقایی فوت کرده و فقط یه همسر داره و فرزندی هم نداره. کل دارایی ایشون، شامل یه خونه به ارزش ۱۲ میلیارد تومان و یه ماشین و مقداری پول نقد به ارزش کلی ۳ میلیارد تومان، جمعاً ۱۵ میلیارد تومانه.

در این حالت، سهم زن از این ۱۵ میلیارد تومان، یک چهارم خواهد بود:

نوع دارایی	ارزش دارایی	سهم زن (۱/۴)
خانه (غیرمنقول)	۱۲,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان	۳,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان (از قیمت خانه)
اموال منقول (ماشین، پول و…)	۳,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان	۷۵۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان
جمع کل سهم زن	۱۵,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان	۳,۷۵۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان

همونطور که می بینید، اگه فرزندی نباشه، سهم سهم زن از خانه شوهر و بقیه اموال دو برابر میشه. اینجوری خانم ۳ میلیارد و ۷۵۰ میلیون تومان ارث می بره. بقیه دارایی هم بین سایر وراث (مثل پدر و مادر یا خواهر و برادر متوفی) تقسیم میشه.

تغییرات مهم قانونی: ارث زن از زمین همسر!

یکی از مهم ترین تحولاتی که تو قوانین ارث ما اتفاق افتاده و واقعاً جای تعجب داشت، مربوط به سهم زن از اموال غیرمنقول، یعنی همین خونه و زمین و مغازه بود. قبلاً داستان خیلی فرق می کرد و این موضوع برای خانم ها واقعاً ناعادلانه به نظر می رسید.

قبل و بعد از سال ۱۳۸۷: داستان یک تحول بزرگ

قبل از اصلاحیه سال ۱۳۸۷ قانون مدنی، زن فقط از اعیان (یعنی ساختمون و بنا، درخت ها و باغ و اینجور چیزها) ارث می برد و از عرصه (یعنی خود زمین) هیچ سهمی نداشت. یعنی اگه شوهرش یه خونه بزرگ داشت، زن فقط از ارزش ساختمونش سهم می برد و از ارزش زمینی که خونه روش ساخته شده بود، هیچی بهش نمی رسید. این قانون خیلی وقت ها باعث می شد که سهم زن عملاً خیلی کم بشه و حس تبعیض رو ایجاد می کرد.

اما خوشبختانه، با اصلاح ماده ۹۴۶ قانون مدنی در سال ۱۳۸۷ (که تبصره الحاقی اون تو سال ۱۳۸۹ هم بهش اضافه شد)، این داستان کاملاً تغییر کرد. حالا زن، چه فرزند داشته باشه و چه نداشته باشه، از قیمت هم عرصه و هم اعیان اموال غیرمنقول ارث می بره. یعنی اگه خونه یا زمینی هست، ارزش کل زمین و ساختمونش رو حساب می کنن و زن از اون قیمت، سهم یک هشتم یا یک چهارمش رو می بره. این تغییر واقعاً یه جهش بزرگ برای احقاق حقوق زن ها بود.

این خیلی مهمه: این قانون جدید، حتی برای کسانی که قبل از سال ۱۳۸۷ فوت کردن ولی ارثشون هنوز تقسیم نشده، لازم الاجراست. پس اگه ارثی مربوط به قبل از این تاریخ مونده و هنوز تقسیم نشده، زوجه می تونه بر اساس قانون جدید، سهم خودش رو از عرصه و اعیان مطالبه کنه.

با اصلاحیه سال ۱۳۸۷ قانون مدنی، زن از قیمت عرصه و اعیان (یعنی هم زمین و هم ساختمون) اموال غیرمنقول شوهر متوفی، ارث می برد. این تغییر، یک گام بزرگ در جهت برقراری عدالت بود.

وقتی ورثه همکاری نمی کنند: حق استیفاء زوجه (ماده ۹۴۸)

حالا یه سوال مهم پیش میاد: اگه بقیه وراث بخوان از پرداخت سهم زن از قیمت خونه یا زمین خودداری کنن، تکلیف چیه؟ آیا زن دستش به جایی بند نیست؟ نه، اصلاً اینطور نیست!

قانون گذار برای این موقعیت هم فکری کرده. ماده ۹۴۸ قانون مدنی می گه: هرگاه ورثه از اداء قیمت امتناع کنند، زن می تواند حق خود را از عین اموال استیفاء نماید. این یعنی چی؟ یعنی اگه مثلاً سهم زن از قیمت یک خونه ۱۲ میلیاردی، ۳ میلیارد تومان باشه و بقیه وراث نگن ما این پول رو نمیدیم، زن می تونه بره دادگاه و درخواست کنه که سهم خودش رو مستقیماً از عین اون خونه (یعنی خود ملک) برداره. تو این حالت، دادگاه می تونه حکم بده که یا اون ملک به فروش برسه و سهم زن از پولش پرداخت بشه، یا حتی اگه ممکن باشه، قسمتی از خود ملک به اسم زن منتقل بشه. این موضوع نشون میده که قانون چقدر به فکر احقاق کامل حقوق زن ها تو این زمینه بوده.

سناریوهای خاص و داستان های پیچیده ارث

قانون ارث همیشه صاف و ساده نیست و گاهی اوقات ممکنه شرایطی پیش بیاد که داستان رو یکم پیچیده تر می کنه. بیایید چند تا از این سناریوهای خاص رو بررسی کنیم.

تعدد زوجات: وقتی چند همسر سهم می برند

اگه مردی در زمان فوتش، بیشتر از یک همسر دائم داشته باشه، تکلیف سهم الارث زن ها چی میشه؟ آیا هر کدوم جداگانه سهم می برن؟ ماده ۹۴۲ قانون مدنی تکلیف رو مشخص کرده:

در صورت تعدد زوجات، ثمن (یک هشتم) یا ربع (یک چهارم) ترکه که به زوجات تعلق می گیرد، بین آنها بالسویه تقسیم می شود.

یعنی چی؟ یعنی اگه مرد فرزندی داشته باشه، اون یک هشتم سهم کلاً برای همه همسرانش هست و این یک هشتم بینشون به تساوی تقسیم میشه. اگه فرزندی نداشته باشه، اون یک چهارم سهم کلاً برای همه همسرانش هست و باز هم به تساوی بینشون تقسیم میشه.

مثال کاربردی: فرض کنید مردی فوت کرده که دو تا همسر دائم و سه تا فرزند داره. کل دارایی او ۱۵ میلیارد تومان (همان مثال قبلی: ۱۲ میلیارد خانه و ۳ میلیارد منقول) است. چون فرزند داره، سهم زن ها روی هم میشه یک هشتم کل دارایی، یعنی ۱,۸۷۵,۰۰۰,۰۰۰ تومان. حالا این مبلغ باید بین دو همسر به طور مساوی تقسیم بشه:

سهم هر کدام از همسران = ۱,۸۷۵,۰۰۰,۰۰۰ تومان / ۲ = ۹۳۷,۵۰۰,۰۰۰ تومان

پس هر کدوم از همسرها، ۹۳۷ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان سهم می برن. این قانون برای اینه که بین همسرها تبعیضی قائل نشه.

طلاق و ارث: تکلیف چیست؟

اگه خدای نکرده زن و شوهر از هم جدا شده باشن، آیا باز هم از هم ارث می برن؟ این مورد هم شرایط خاص خودش رو داره:

1. طلاق رجعی: اگه طلاق از نوع رجعی باشه (یعنی طلاقی که مرد تو دوران عده می تونه به همسرش رجوع کنه و زندگی مشترک رو از سر بگیره)، در طول مدت عده، زن و شوهر هنوز از هم ارث می برن. یعنی اگه شوهر تو این مدت عده فوت کنه، زن ازش ارث می بره (ماده ۹۴۳ قانون مدنی). اما اگه عده تموم بشه یا طلاق از نوع بائن باشه، دیگه خبری از ارث نیست.
2. طلاق بائن: تو طلاق بائن (که مرد نمی تونه به همسرش رجوع کنه)، اصولاً زن از شوهر سابقش ارث نمی بره. مگه اینکه یه شرایط خاصی پیش بیاد.
3. فوت شوهر در زمان مرض و بعد از طلاق (ماده ۹۴۴): این یه استثنای خیلی مهمه. اگه مردی در زمانی که بیمار بوده، همسرش رو طلاق بده و بعد از اون طلاق، تو کمتر از یک سال به خاطر همون بیماری فوت کنه، زن ازش ارث می بره. حتی اگه طلاق بائن بوده باشه! البته یه شرط مهم داره: زن نباید تو این یک سال با کس دیگه ازدواج کرده باشه. هدف این قانون اینه که مرد نتونه با طلاق صوری، همسرش رو از ارث محروم کنه.
4. عقد در حال مرض و فوت قبل از دخول (ماده ۹۴۵): این مورد هم که قبلاً اشاره شد، می گه اگه مردی در حال بیماری زنی رو عقد کنه و قبل از اینکه با هم رابطه زناشویی داشته باشن، به خاطر همون بیماری فوت کنه، زن ارث نمی بره. اما اگه بعد از دخول یا بعد از بهبودی مرد فوت کنه، زن ارث می بره.

پس، می بینید که حتی تو بحث طلاق هم، ریزه کاری های قانونی زیادی هست که باید بهشون توجه کرد.

حق سکونت در خانه پدری: آیا زن می تواند در خانه بماند؟

یکی از دغدغه های اصلی زنی که همسرش رو از دست داده، اینه که آیا می تونه بعد از فوت شوهرش، تو همون خونه ای که زندگی می کردن بمونه؟ این سؤال خیلی رایجه و پاسخ بهش چندتا حالت داره:

1. اگر زن تنها وارث خانه باشد: اگه هیچ وارث دیگه ای نباشه و کل خانه به زن برسه، خب طبیعتاً حق داره تو اون خونه زندگی کنه و مالک تام الاختیار اونه.
2. اگر وراث دیگری هم باشند (که معمولاً همین طوره): در این حالت، زن به عنوان یکی از وراث، سهم خودش رو از خانه می بره. اما تا وقتی که تقسیم ترکه انجام نشده و سهم هر کس مشخص نشده، همه وراث به صورت مشاع (مشترک) مالک اون خونه هستن.
   • توافق با سایر وراث: بهترین حالت اینه که زن با بقیه وراث (مثلاً فرزندان یا پدر و مادر شوهر) به توافق برسه. ممکنه توافق کنن که زن برای مدتی تو خونه بمونه و بعداً سهمش رو بگیره، یا بقیه وراث سهم زن رو بخرن و اون خونه رو بفروشن.
   • عدم توافق: اگه توافقی حاصل نشه، وضعیت پیچیده تر میشه. از نظر قانونی، هیچ وارثی نمی تونه بدون اجازه بقیه وراث، تو ملک مشاع (یعنی ملکی که چند نفر توش شریکن) سکونت کنه. تو این حالت، سایر وراث می تونن از زن بخواهند که خونه رو تخلیه کنه. البته، زن هم می تونه سهم الارث خودش رو مطالبه کنه و مثلاً اگه خونه قابل تقسیم باشه، سهم خودش رو بگیره یا درخواست فروش کل ملک رو بده تا سهمش رو از پولش برداره. اینجاست که پای دادگاه به ماجرا باز میشه و قاضی با توجه به شرایط، تصمیم می گیره.

در کل، اگه ورثه به توافق نرسن، هیچ وارثی، حتی همسر متوفی، نمی تونه بدون رضایت بقیه، به طور دائمی تو اون خونه زندگی کنه. این مسائل معمولاً با پادرمیانی بزرگترها یا مشاوره با وکیل حل و فصل میشه.

شوهر می تواند زن را از ارث محروم کند؟ نه خیر!

یه سوال پرتکرار دیگه اینه که آیا مرد می تونه تو وصیت نامه اش بنویسه که همسرش از ارث محروم بشه؟ جواب اینه که نه، نمی تونه!

طبق ماده ۸۳۷ قانون مدنی، اگر کسی به موجب وصیت، یک یا چند نفر از ورثه خود را از ارث محروم کند، وصیت مزبور نافذ نیست. این یعنی شما نمی تونی کسی رو که طبق قانون وارث شماست، با وصیت نامه از ارث محروم کنی. قوانین ارث، جزو قوانین آمره هستن، یعنی قوانینی که قابل تغییر با توافق یا اراده شخصی نیستن. سهم الارث هر وارث رو قانون مشخص کرده و کسی نمی تونه بر خلافش عمل کنه.

البته، مرد می تونه تو زمان حیاتش، اموالش رو به هر کسی که دوست داره (از جمله همسرش یا حتی یه غریبه) ببخشه، اما این دیگه ربطی به ارث نداره و جزو معاملات زمان حیات محسوب میشه. ولی وقتی بحث ارث بعد از فوت مطرح میشه، قانون دست وراث رو برای تغییر سهم های قانونی، بسته.

نکات تکمیلی و مراحل عملی مطالبه ارث

حالا که با کلیات و جزئیات ارث زن از شوهر آشنا شدیم، خوبه که یه نگاهی هم به مراحل عملی و چندتا نکته تکمیلی دیگه بندازیم.

مراحل قانونی: از گواهی انحصار وراثت تا دادگاه

مطالبه سهم الارث زن، مثل بقیه وراث، یه سری مراحل قانونی داره که باید طی بشه:

1. گرفتن گواهی انحصار وراثت: اولین قدم برای هر ورثه ای، درخواست گواهی انحصار وراثته. این گواهی نشون میده که متوفی چه کسایی رو به عنوان وارث داره و هر کدوم چه نسبتی باهاش دارن. برای گرفتن این گواهی، باید به شورای حل اختلاف مراجعه کنید.
2. ارزیابی اموال (ترکه): بعد از اینکه مشخص شد وراث چه کسانی هستند، باید تمام اموال متوفی (منقول و غیرمنقول) توسط کارشناس رسمی دادگستری قیمت گذاری و ارزیابی بشه. این شامل همین خانه و زمین هم میشه.
3. تقسیم ترکه: بعد از ارزیابی، وراث یا باید بین خودشون به توافق برسن که سهم هر کس چقدر و از کدوم اموال باشه، یا اگه به توافق نرسیدن، از طریق دادگاه (دادخواست تقسیم ترکه) اقدام کنن تا قاضی سهم هر کس رو مشخص و دستور تقسیم رو بده.

کل این فرآیند ممکنه زمان بر باشه و نیاز به پیگیری داشته باشه. برای اینکه اشتباهی پیش نیاد و حق و حقوقتون پایمال نشه، بهتره حتماً از مشاوره یه وکیل متخصص تو زمینه ارث و خانواده کمک بگیرید.

دیه و مهریه: این ها هم جزو ارث هستند؟

گاهی اوقات سوال پیش میاد که اگه مرد فوت کنه، تکلیف دیه (اگه در اثر حادثه ای فوت کرده باشه و دیه بهش تعلق بگیره) یا مهریه زن چی میشه؟

• دیه: دیه هم مثل بقیه اموال متوفی، جزو ترکه (یعنی دارایی های به جا مانده) محسوب میشه و به وراث میرسه. پس زن هم به نسبت سهم الارث قانونی خودش (یک هشتم یا یک چهارم)، از دیه شوهرش ارث می بره.
• مهریه: مهریه با ارث فرق می کنه. مهریه دینی هست که مرد به گردن همسرش داره و بعد از فوت مرد، زن به عنوان طلبکار، می تونه مهریه اش رو از اموال به جا مانده مطالبه کنه. مهریه جزو دیون ممتاز هست، یعنی قبل از اینکه ارث تقسیم بشه و به دست وراث برسه، اول باید مهریه زن و بقیه بدهی های متوفی پرداخت بشه. پس مهریه، مقدم بر ارثه.

وصیت، هبه، صلح عمری: انتقال اموال قبل از فوت

اگه مردی بخواد قبل از فوتش، ترتیبی بده که بعد از اون، اموالش به شکل خاصی به همسرش برسه (مثلاً کلاً خونه رو به اسم همسرش کنه)، چند تا راه قانونی وجود داره که دیگه ربطی به قواعد ارث نداره و جزو انتقال اموال در زمان حیات محسوب میشه:

1. وصیت نامه: مرد می تونه وصیت کنه که تا یک سوم (۱/۳) اموالش بعد از فوتش به هر کسی (از جمله همسرش) برسه. وصیت نسبت به بیش از یک سوم اموال، فقط در صورتی معتبره که بقیه وراث باهاش موافقت کنن. مثلاً اگه مردی وصیت کنه که کل خونه اش به همسرش برسه، اگه ارزش خونه بیشتر از یک سوم کل دارایی های مرد باشه، برای بقیه سهم خونه، رضایت سایر ورثه لازمه.
2. هبه (بخشش): مرد می تونه تو زمان حیاتش، بخشی یا کل اموالش (مثل خونه) رو به همسرش هبه (ببخشه). هبه معمولاً قابل رجوع هست، یعنی مرد می تونه تحت شرایطی اون چیزی که بخشیده رو پس بگیره.
3. صلح عمری: این یه قرارداد خیلی کاربردیه. مرد می تونه با عقد صلح عمری، مثلاً خونه اش رو به همسرش منتقل کنه، با این شرط که تا خودش زنده هست، حق استفاده و زندگی تو اون خونه رو داشته باشه. بعد از فوت مرد، خونه کاملاً به همسرش منتقل میشه. خوبی صلح عمری اینه که بر خلاف هبه، معمولاً قابل رجوع نیست و محکم تره.

برای انجام هر کدوم از این کارها، حتماً باید با یه وکیل یا مشاور حقوقی صحبت کنید تا بهترین و مطمئن ترین راه رو انتخاب کنید و کارتون از نظر قانونی بی اشکال باشه.

حقوق زن از اموال شوهر بعد از فوتش، با توجه به وجود فرزند و نوع دارایی (منقول یا غیرمنقول)، مشخص می شود. از سال ۱۳۸۷، زن از قیمت عرصه و اعیان (زمین و ساختمون) ارث می برد.

یک هشتم ارث زن چگونه محاسبه میشود؟

همونطور که گفتیم، اگه مرد فوت کنه و فرزند یا نوه داشته باشه، سهم زن از کل دارایی های شوهرش، یک هشتمه. حالا این یک هشتم چطور محاسبه میشه؟

باید کل دارایی های مرد متوفی رو جمع بزنیم و ارزش ریالیش رو به دست بیاریم. این دارایی ها شامل:

1. اموال منقول: مثل پول تو بانک، ماشین، طلا، سهام، اسباب و اثاثیه خونه و هر چیز دیگه ای که میشه جابجاش کرد.
2. اموال غیرمنقول: مثل خونه، زمین، مغازه، ویلا و هر چیز دیگه ای که نمیشه جابجاش کرد.

اول باید از اموال متوفی، دیون و بدهی هاش رو (مثل مهریه زن، نفقه عقب افتاده، قرض هاش و…) پرداخت کنیم. بعد از پرداخت بدهی ها، هرچی موند، میشه ترکه خالص. حالا از این ترکه خالص، یک هشتم رو برای زن محاسبه می کنیم.

مثال: فرض کنید ترکه خالص یک مرد متوفی که فرزند هم داره، شامل یک خانه به ارزش ۲۰ میلیارد تومان و اموال منقول (مثل ماشین، پول) به ارزش ۴ میلیارد تومان است. مجموع ترکه خالص می شود ۲۴ میلیارد تومان.

سهم زن: ۱/۸ * ۲۴,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان = ۳,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان (سه میلیارد تومان)

این سه میلیارد تومان سهم زن است. حالا چطور این سهم رو از خانه و اموال منقول برمی داره؟

• از اموال منقول: مثلاً اگه ۴ میلیارد تومان اموال منقول هست، بخشی از سهمش رو می تونه از همون اموال منقول به صورت عین (مثلاً ماشین) یا قیمت نقدی بگیره.
• از خانه: بقیه سهمش رو از قیمت خانه دریافت می کنه. یعنی اگه خانه ۲۰ میلیارد تومان ارزش داره، زن از قیمت اون سهم می بره.

اگه وراث دیگه نخوان سهم زن رو از قیمت خانه پرداخت کنن، زن می تونه به دادگاه درخواست بده تا سهمش رو از خود عین ملک استیفاء کنه، یعنی دادگاه حکم بده که یا ملک فروخته بشه و سهمش رو برداره، یا در صورت امکان، بخشی از ملک به اسم خودش زده بشه. این حق استیفاء از عین تو ماده ۹۴۸ قانون مدنی اومده.

نتیجه گیری

همونطور که با هم بررسی کردیم، موضوع سهم زن از خانه شوهر و بقیه اموال متوفی، یه بحث حقوقی مهمه که با جزئیات و ظرایف زیادی همراهه. از شرط دائم بودن عقد و زنده بودن زن تا تأثیر داشتن یا نداشتن فرزند بر میزان سهم الارث، و همچنین تغییرات مهم قانونی سال ۱۳۸۷ که حق زن رو از عرصه (زمین) هم مشخص کرده، همه این ها نشون میده که چقدر آگاهی از قوانین می تونه برای احقاق حقوق شما ضروری باشه.

با اینکه سعی کردیم همه نکات رو با زبانی ساده و خودمانی توضیح بدیم، اما یادتون باشه که هر پرونده ارثی ممکنه پیچیدگی های خاص خودش رو داشته باشه. ممکنه اختلافات خانوادگی پیش بیاد، یا مدارک ناقص باشه، یا نیاز به تفسیرهای دقیق قانونی باشه. برای اینکه خدای نکرده دچار مشکل نشید و بتونید حقوق قانونی خودتون رو به بهترین شکل پیگیری کنید، بهترین کار اینه که حتماً با یه وکیل متخصص در امور خانواده و ارث مشورت کنید. یه وکیل با تجربه می تونه شما رو تو تمام مراحل، از گرفتن گواهی انحصار وراثت گرفته تا تقسیم ترکه و حتی پیگیری تو دادگاه، راهنمایی کنه تا با خیال راحت به حق و حقوق خودتون برسید.