ندادن مهریه به زن

مهریه، این حق مالی و شرعی زن در ازدواج، از لحظه عقد به ملکیت او درمی آید؛ اما گاهی شرایطی پیش می آید که مرد از پرداخت تمام یا قسمتی از آن معاف می شود. این مقاله به زبان ساده و خودمانی توضیح می دهد که در چه مواردی مهریه به زن تعلق نمی گیرد یا فقط بخشی از آن پرداخت می شود تا از بروز ابهامات و سوءتفاهم ها جلوگیری کند و به شما کمک کند تا با آگاهی کامل تصمیم بگیرید.

همه مون می دونیم که وقتی حرف از ازدواج و زندگی مشترک میشه، مهریه یکی از اون چیزاییه که همیشه سر زبوناست. خیلیا فکر می کنن مهریه یه حق ثابت و غیرقابل تغییره که زن تحت هر شرایطی می تونه اون رو از مرد بگیره. اما راستش اینطوری نیست! قانون ما، مثل خیلی از قوانین دیگه، برای مهریه هم استثنائاتی در نظر گرفته که باعث میشه توی یه سری شرایط خاص، مهریه به زن تعلق نگیره یا فقط بخشیش بهش برسه. هدف ما تو این مقاله اینه که بیایم و این شرایط رو با هم بررسی کنیم، اونم با یه زبون ساده و خودمونی تا قضیه براتون حسابی روشن بشه.

مهریه چیه اصلا؟ یه توضیح ساده و کاربردی

قبل از اینکه بریم سراغ اینکه «کی مهریه رو نمی دن؟»، بهتره اول یه کم در مورد خود مهریه صحبت کنیم. مهریه در اصل یه جور پشتوانه مالیه که مرد موقع عقد به زن تعهد میده. یعنی همین که خطبه عقد خونده شد، زن مالک اون مهریه میشه و هر وقت دلش بخواد می تونه اون رو از شوهرش مطالبه کنه. فرقی هم نمی کنه زندگی مشترک شروع شده باشه یا نه، مهریه حق زنه و مرد باید اون رو بده. این یه دینه که گردن مرده و از همون اول عقد به وجود میاد.

انواع مهریه: مهرالمسمی، مهرالمثل، مهرالمتعه

مهریه انواع مختلفی داره که هر کدوم شرایط خاص خودشون رو دارن:

• مهرالمسمی: این همون مهریه ایه که همه می شناسیم و تو عقدنامه به اسم و رسم مشخص میشه. مثلاً می نویسن «۱۱۴ سکه بهار آزادی» یا «یک دانگ خانه». این نوع مهریه همون لحظه عقد تعیین میشه و زن مالک اونه.
• مهرالمثل: مهرالمثل وقتی به کار میاد که تو عقد، مهریه ای برای زن مشخص نشده باشه. مثلاً حواسشون نبوده یا اصلاً نخواستن مهریه تعیین کنن. اگه بعد از عقد و بدون اینکه مهریه مشخصی تعیین شده باشه، رابطه زناشویی اتفاق بیفته، اون وقت قانون میاد و با توجه به وضعیت خانوادگی، موقعیت اجتماعی، سن و تحصیلات زن، یه مهریه ای براش در نظر می گیره که بهش میگن مهرالمثل. یعنی عرف جامعه و شرایط خود زن، تعیین کننده مبلغ مهریه میشه.
• مهرالمتعه: این یکی یه کم فرق داره. مهرالمتعه زمانی پیش میاد که تو عقد دائم مهریه ای تعیین نشده باشه و قبل از اینکه رابطه زناشویی صورت بگیره، مرد زنش رو طلاق بده. تو این شرایط، چون نزدیکی اتفاق نیفتاده و مهریه ای هم از اول نبوده، دادگاه با توجه به وضعیت مالی و اجتماعی مرد، یه مبلغی رو به عنوان مهرالمتعه برای زن در نظر می گیره تا دست خالی از خونه نره.

یه نکته خیلی مهم اینه که باید فرق بین «ندادن مهریه» و «فرار از دین» رو خوب بفهمیم. ندادن مهریه وقتیه که اصلاً از نظر قانونی تعهدی برای مرد وجود نداره (که توی همین مقاله قراره در موردش حسابی حرف بزنیم). اما فرار از دین یعنی مرد از قصد و به صورت غیرقانونی، مال و اموالش رو از دسترس زن دور کنه تا مهریه رو نپردازه. این کار جرم محسوب میشه و عواقب قانونی خیلی بدی داره، پس حواستون باشه که این دو تا رو با هم قاطی نکنید!

کی مهریه به زن تعلق نمی گیره؟ شرایط اصلی از نگاه قانون

حالا بریم سراغ اصل مطلب که دغدغه خیلی هاست: اینکه توی چه شرایطی مرد می تونه مهریه رو نده یا کمتر از اونی که توافق شده پرداخت کنه. این ها مواردی هستن که قانون مشخص کرده و خارج از این موارد، مهریه همیشه به زن تعلق داره.

باطل بودن عقد نکاح: وقتی از اول همه چی کشکه!

تصور کنید دو نفر با هم عقد می کنن، اما از همون اول این عقد یه مشکلی داره که باعث میشه از نظر شرع یا قانون باطل باشه. یعنی این عقد انگار هیچ وقت اتفاق نیفتاده و اعتبار قانونی نداره. تو این شرایط، چون عقد از اساس باطله، اصلاً بحث مهریه مطرح نمیشه و مهریه ای به زن تعلق نمی گیره.

مثلاً، اگه یه مرد با خواهرزاده یا برادرزاده همسرش بدون اجازه همسر اول ازدواج کنه، یا اگه با محارمش مثل عمه یا خاله خودش (که ازدواج باهاشون ممنوعه) عقد کنه، این عقد باطله. یا یه مثال دیگه، اگه یه زن تو دوران عده طلاقش باشه و قبل از تموم شدن عده، با مرد دیگه ای ازدواج کنه، این عقد هم باطله. تو همه این موارد، چه نزدیکی انجام شده باشه و چه نشده باشه، مهریه ای به زن داده نمیشه چون اصلاً ازدواجی به صورت قانونی شکل نگرفته که حقی مثل مهریه رو به دنبال داشته باشه. اینجاست که میگن «هرچه بنا شود کژ، تا ثریا می رود کژ»!

فسخ نکاح: وقتی یه عیب گند می زنه به همه چی!

فسخ نکاح با طلاق فرق داره. طلاق یعنی یه ازدواج درست و حسابی به آخر میرسه، ولی فسخ نکاح یعنی عقد به خاطر یه عیب خاص تو یکی از طرفین (زن یا مرد) از بین میره. قانون یه سری عیب ها رو مشخص کرده که اگه تو یکی از زن یا مرد باشه، طرف مقابل حق فسخ نکاح رو پیدا می کنه. حالا ببینیم تو این شرایط مهریه چی میشه:

فسخ قبل از نزدیکی:

اگه فسخ نکاح قبل از اینکه زن و مرد با هم رابطه زناشویی داشته باشن اتفاق بیفته، حکم مهریه فرق می کنه:

• اگه یه عیب قانونی توی زن باشه (مثل یک سری بیماری های خاص یا ناتوانی ها که قانون مشخص کرده) و مرد به خاطر اون عیب، عقد رو فسخ کنه، زن دیگه هیچ حقی به مهریه نداره. یعنی مهریه بهش تعلق نمی گیره.
• اما اگه عیب فسخ کننده تو مرد باشه (مثلاً ناتوانی جنسی یا جنون) و زن به خاطر اون عیب، عقد رو فسخ کنه، در این حالت زن مستحق دریافت نصف مهریه است. نصف مهرالمسمی به او پرداخت میشه.

فسخ بعد از نزدیکی:

اگه فسخ نکاح بعد از اینکه زن و مرد با هم رابطه زناشویی داشتن اتفاق بیفته، معمولاً زن مستحق دریافت کامل مهرالمسمی (همون مهریه توافقی) هست. یعنی اینجا دیگه مثل قبل از نزدیکی نیست که مهریه کاملاً از بین بره یا نصف بشه.

فوت یکی از زوجین: اتفاق غیرمنتظره و مهریه

گاهی اوقات، مرگ یکی از زوجین همه چیز رو تغییر میده. تو بحث مهریه هم فوت یکی از طرفین، اونم قبل یا بعد از نزدیکی و تعیین مهریه، روی پرداخت یا عدم پرداخت مهریه تاثیر میذاره:

• اگه قبل از نزدیکی و بدون تعیین مهریه، یکی فوت کنه: تو این حالت، اگه توی عقد اصلاً مهریه ای مشخص نشده باشه و قبل از اینکه زن و مرد با هم رابطه داشته باشن یکی از اونا فوت کنه، زن دیگه هیچ مهریه ای (نه مهرالمسمی و نه مهرالمثل) نمی گیره.
• اگه قبل از نزدیکی و با مهریه تعیین شده، یکی فوت کنه: اگر مهریه از قبل مشخص شده باشه ولی قبل از نزدیکی یکی از زوجین فوت کنه، زن مستحق دریافت نصف مهریه است.
• اگه بعد از نزدیکی و بدون تعیین مهریه، یکی فوت کنه: اگه تو عقد مهریه ای مشخص نشده باشه ولی نزدیکی بین زن و مرد اتفاق افتاده باشه، حتی اگه یکی از اونا فوت کنه، زن مستحق دریافت مهرالمثل میشه. یعنی دادگاه یه مهریه متناسب با شأن زن براش در نظر می گیره.
• اگه بعد از نزدیکی و با مهریه تعیین شده، یکی فوت کنه: تو این شرایط که هم مهریه مشخص شده و هم نزدیکی انجام شده، زن مستحق دریافت کامل مهریه است و ورثه مرد باید اون رو بپردازن.

بخشیدن مهریه توسط خود زن: این دیگه دست خودشه!

گاهی اوقات خود زن تصمیم می گیره که تمام یا بخشی از مهریه خودش رو به شوهرش ببخشه. به این کار توی قانون میگن «ابراء ذمه». این کار باید با رضایت کامل و قلبی زن باشه و هیچ اجباری نباید در کار باشه. زن میتونه تو محضر یا با رفتن به دادگاه و اقرار کردن، مهریه خودش رو ببخشه. اگه این اتفاق افتاد و زن مهریه اش رو بخشید، دیگه مرد مسئول پرداخت اون قسمت از مهریه نیست و زن هم نمی تونه بعداً پشیمون بشه و دوباره مهریه رو مطالبه کنه. این یه کار یک طرفه و غیرقابل برگشته، پس باید حسابی حواسش باشه که چی کار می کنه.

یادت باشه که بخشیدن مهریه توسط زن، اگه با رضایت قلبی و واقعی باشه و به صورت رسمی ثبت بشه، دیگه قابل برگشت نیست. پس اگه خانمی قصد بخشش مهریه داره، باید با آگاهی کامل این کار رو بکنه!

طلاق خلع و مبارات: وقتی زن می خواد جدا شه و مهریه رو می ذاره کنار

طلاق خلع و مبارات دو نوع طلاق هستن که توشون زن برای اینکه مرد رو راضی به طلاق کنه، از یه سری حقوق مالیش مثل مهریه می گذره و اون رو به مرد میبخشه یا بهش پول میده. فرق این دو تا اینه که تو طلاق خلع، فقط زن از مرد کراهت (یعنی تنفر) داره و می خواد جدا شه. اما تو طلاق مبارات، کراهت دوطرفه است؛ یعنی هم زن از مرد خوشش نمیاد و هم مرد از زن.

تو هر دوی این طلاق ها، زن برای اینکه مهر طلاقش از مرد رو بگیره، مهریه اش رو می بخشه یا یه مال دیگه به مرد میده. اینجا هم مرد از پرداخت مهریه معاف میشه، چون زن خودش این حق رو ساقط کرده. البته یه نکته ریز قانونی اینجاست: زن توی دوران عده طلاق خلع یا مبارات، می تونه از بخشش مهریه اش پشیمون بشه و اون رو پس بگیره! اگه این اتفاق بیفته، طلاق از نوع خلع یا مبارات خارج میشه و تبدیل به طلاق رجعی میشه.

مهریه و باورهای غلط: خیانت، عدم تمکین و باکره بودن

گاهی اوقات تو جامعه یه سری باورهای غلط در مورد مهریه وجود داره که بد نیست یه توضیحی در موردشون بدیم تا قضیه روشن بشه. این باورها ممکنه باعث دردسر بشن و حقوق آدم ها رو زیر سوال ببرن.

خیانت زن و مهریه: آیا حق مهریه از بین می ره؟

شاید شنیده باشید که اگه زن خیانت کنه یا مرتکب روابط نامشروع بشه، دیگه حق مهریه نداره. اما این یه باور کاملاً غلط و اشتباهه! از نظر قانون ایران، خیانت زن، چه در حد رابطه نامشروع باشه و چه خدای نکرده زنا، هیچ تاثیری روی حق مهریه اون نداره. مهریه، همونطور که قبلاً گفتیم، یه حق مالیه که به محض جاری شدن عقد به زن تعلق می گیره و مستقل از مسائل اخلاقی و رفتاری اونه.

یعنی حتی اگه هزار و یک دلیل هم برای اثبات خیانت زن وجود داشته باشه، مهریه همچنان بهش تعلق می گیره و مرد باید اون رو پرداخت کنه (البته به جز مواردی که بالاتر گفتیم که مهریه اصلاً تعلق نمی گیره یا ساقط میشه). این موضوع برای خیلی از آقایون شاید سخت و ناعادلانه به نظر بیاد، ولی قانون ما اینطوری حکم کرده و باید بهش احترام گذاشت.

عدم تمکین زن (نشوز) و مهریه: نفقه آره، مهریه نه!

یکی دیگه از باورهای غلط اینه که اگه زن تمکین نکنه (یعنی به وظایف زناشویی خودش عمل نکنه، مثلاً بدون اجازه خونه رو ترک کنه یا از برقراری رابطه امتناع کنه) مهریه اش ساقط میشه. این هم کاملاً اشتباهه!

عدم تمکین زن یا همون «نشوز»، باعث میشه که زن حق نفقه خودش رو از دست بده. یعنی مرد دیگه مجبور نیست بهش نفقه بده. اما این موضوع هیچ تاثیری روی مهریه نداره. مهریه با عقد به زن تعلق گرفته و حتی اگه زن ناشزه باشه و تمکین نکنه، باز هم می تونه مهریه خودش رو مطالبه کنه. پس حواستون به تفاوت نفقه و مهریه باشه.

مهریه دختر باکره: نصف یا کامل؟

وقتی یه دختر باکره عقد می کنه و قبل از اینکه با همسرش نزدیکی داشته باشه، از هم جدا میشن (مثلاً با طلاق)، تکلیف مهریه اش چیه؟ قانون اینجا تکلیف رو روشن کرده: در این شرایط، نصف مهریه ای که تو عقدنامه برای دختر تعیین شده بود، بهش تعلق می گیره.

اما یه استثنای خیلی مهم اینجاست: اگه بکارت زن توسط خود مرد (حتی بدون نزدیکی کامل، مثلاً با اعمالی که به ازاله بکارت منجر میشه) از بین رفته باشه، اون وقت دیگه نصف مهریه مطرح نیست و زن مستحق دریافت کل مهریه است. این نکته خیلی مهمه و خیلی ها ازش بی خبرن.

وقتی اصلا مهریه تو عقد تعیین نشده: چی میشه؟

دیدیم که گاهی اوقات تو عقد دائم، زوجین مهریه ای رو مشخص نمی کنن. تو این شرایط، اگه وضعیت به طلاق برسه، تکلیف مهریه چی میشه؟

• اگه نزدیکی نبوده: اگه تو عقد دائم مهریه ای تعیین نشده باشه و قبل از اینکه نزدیکی بین زن و مرد اتفاق بیفته، از هم جدا بشن، زن دیگه هیچ مهریه ای نمی گیره. یعنی نه مهرالمسمایی وجود داره و نه مهرالمثل بهش تعلق می گیره.
• اگه نزدیکی بوده: اما اگه مهریه تعیین نشده باشه و بعد از عقد، نزدیکی بین زن و مرد اتفاق بیفته، اون وقت زن مستحق دریافت مهرالمثل میشه. یعنی دادگاه با توجه به شرایط زن (مثل شأن، تحصیلات، موقعیت خانوادگی) یه مهریه ای براش مشخص می کنه.

مهرالمسمی، مهرالمثل و مهرالمتعه: تفاوت ها و کاربردها

برای اینکه این سه نوع مهریه رو بهتر بفهمید و تفاوت هاشون رو کامل درک کنید، یه جدول مقایسه ای براتون آماده کردیم که حسابی به دردتون می خوره:

عنوان	تعریف	زمان تعیین	مبنای تعیین	شرایط استحقاق
مهرالمسمی	مهریه ای که هنگام عقد با توافق زن و مرد تعیین میشه و تو عقدنامه ثبت میشه.	همزمان با عقد نکاح	توافق و رضایت طرفین	با عقد، زن مالک اون میشه. در صورت طلاق قبل از نزدیکی نصف و بعد از نزدیکی کامل بهش تعلق می گیره.
مهرالمثل	مهریه ای که بعد از عقد (اغلب در عقد دائم) و بدون تعیین قبلی، در صورت وقوع نزدیکی، توسط دادگاه با توجه به شأن زن مشخص میشه.	بعد از نزدیکی (اگر مهریه تعیین نشده باشد)	موقعیت خانوادگی، سن، تحصیلات، وضعیت مالی زن و عرف جامعه	فقط بعد از وقوع نزدیکی قابل مطالبه است.
مهرالمتعه	مبلغی که وقتی در عقد دائم مهریه تعیین نشده و نزدیکی هم اتفاق نیفتاده و مرد زنش را طلاق می دهد، دادگاه با توجه به وضعیت مالی مرد برای زن تعیین می کند.	زمان طلاق (قبل از نزدیکی و عدم تعیین مهریه)	وضعیت مالی و توانایی مرد	فقط در صورت طلاق از جانب مرد، قبل از نزدیکی و عدم تعیین مهریه.

چند تا توصیه دوستانه و حقوقی برای مسئله مهریه

حالا که با شرایط ندادن مهریه به زن آشنا شدیم، بد نیست چند تا نکته مهم و کاربردی رو هم با هم مرور کنیم تا تو این مسائل حقوقی، حسابی حواستون جمع باشه و خدای نکرده دچار مشکل نشید:

• حتماً با وکیل متخصص مشورت کنید: مسائل حقوقی خانواده، به خصوص مهریه، خیلی پیچیده ست و هر پرونده ای شرایط خاص خودش رو داره. اگه توی هر مرحله ای از ازدواج یا طلاق هستید و با مسئله مهریه درگیر شدید، قبل از اینکه هر تصمیمی بگیرید یا کاری انجام بدید، حتماً با یه وکیل متخصص تو این حوزه مشورت کنید. وکیل می تونه بهترین راهکار قانونی رو بهتون نشون بده و از حقوق شما دفاع کنه.
• هر توافقی در مورد مهریه رو رسمی ثبت کنید: چه زن بخواد مهریه اش رو ببخشه، چه قرار باشه قسط بندی بشه، یا هر توافق دیگه ای که در مورد مهریه می کنید، حتماً باید به صورت رسمی و قانونی ثبت بشه. بخشیدن مهریه به صورت شفاهی یا یه دست نوشته عادی، ممکنه بعداً مشکل ساز بشه و اعتبار قانونی نداشته باشه.
• مواظب فرار از دین باشید، عواقب بدی داره!: همونطور که گفتیم، فرار از دین یعنی مرد از قصد و با حیله، اموال خودش رو جابجا کنه تا مهریه رو نپردازه. این کار جرمه و علاوه بر اینکه معامله باطل میشه، ممکنه مرد مجازات کیفری هم بشه. پس هیچ وقت به فکر راهکارهای غیرقانونی برای ندادن مهریه نباشید.
• تو همون اول عقد به مهریه فکر کنید و منطقی تصمیم بگیرید: یکی از مهمترین کارهایی که میشه برای جلوگیری از مشکلات بعدی انجام داد، اینه که موقع تعیین مهریه، هم زن و هم مرد واقع بین باشن. یه مهریه منطقی و قابل پرداخت، خیلی بهتر از یه مهریه بالاست که بعدها تبدیل به یه کوه مشکل و اختلاف میشه. از هر دستی بدی، از همون دست می گیری پس از همون اول هوشمندانه تصمیم بگیرید.

حرف آخر: مهریه و پیچیدگی های قانونی اون

خب، تا اینجا با هم دیدیم که ندادن مهریه به زن، همیشه به معنی فرار از قانون نیست و توی یه سری شرایط مشخص و قانونی، ممکنه مرد از پرداخت تمام یا بخشی از مهریه معاف بشه. این شرایط شامل باطل بودن عقد نکاح، فسخ ازدواج به دلایل قانونی، فوت یکی از زوجین در شرایط خاص، بخشیدن مهریه توسط خود زن یا طلاق از نوع خلع و مبارات میشه. همچنین فهمیدیم که مسائلی مثل خیانت یا عدم تمکین زن، تاثیری روی اصل حق مهریه نداره و این ها باورهای غلطی هستن.

مسائل حقوقی، خصوصاً تو حوزه خانواده، خیلی حساس و پیچیده ست. هیچ وقت نباید با تکیه بر اطلاعات عمومی یا شنیده ها، تصمیمات مهمی بگیریم. آگاهی دقیق از قوانین و مشورت با متخصصین، تنها راهیه که می تونه حقوق شما رو حفظ کنه و کمک کنه بهترین و درست ترین مسیر رو انتخاب کنید. یادتون باشه، دونستن قانون، همیشه به نفع شماست.