خلاصه کتاب سیاه و سفید ( نویسنده دیوید مکاولی )

کتاب سیاه و سفید دیوید مکاولی یک شاهکار تصویری فراداستانی است که با چهار روایت مجزا اما درهم تنیده، ذهن خواننده را به چالش می کشد. این اثر برنده جایزه کالدیکوت، مرزهای داستان گویی سنتی را جابجا کرده و به مخاطب اجازه می دهد خودش داستان را بسازد.

اگه دنبال یک کتاب معمولی با داستان خطی هستید، خب، باید بگم که «سیاه و سفید» چیزی نیست که فکرش رو می کنید! این کتاب دیوید مکاولی یک جور پازل ادبیه که هر بار که ورقش می زنی، یک لایه جدید از خودش رو نشون میده. اصلاً برای همین هم هست که هم بچه ها عاشقش میشن و هم بزرگترها، چون به جای اینکه بهت بگه چی بخونی، دعوتت می کنه که خودت داستان رو کشف کنی، حتی شاید داستان خودت رو بسازی. این کتاب فقط یک قصه نیست، یک تجربه تعاملیه که حسابی ذهن رو درگیر می کنه و آدم رو به فکر وا می داره. پس بزن بریم تا ببینیم این شاهکار پسامدرن و فراداستانی چه رازهایی رو توی خودش پنهون کرده.

دیوید مکاولی: جادوگر کتاب های تصویری

قبل از اینکه غرق شگفتی های کتاب سیاه و سفید بشیم، خوبه یه کم با خالق این اثر، دیوید مکاولی، آشنا بشیم. مکاولی یکی از اون نویسنده ها و تصویرگرهای خاصه که تو دنیا خیلی اسم در کرده. کاراش فقط نقاشی و متن ساده نیستن، یک جور ترکیب هنرمندانه از واقعیت و خیال اند که آدم رو حسابی به فکر وا می دارن.

اون استاد بازی با جزئیاته و توی هر صفحه از کتاباش، یک دنیا حرف و نشونه پنهان می کنه. مکاولی رو باید پیشگام نوآوری تو دنیای کتاب های تصویری دونست؛ کسی که مرزهای داستان گویی رو جابه جا کرد و نشون داد که یک کتاب تصویری چقدر می تونه عمیق و پرمفهوم باشه. آثار دیوید مکاولی همیشه از این قاعده پیروی می کنن که مخاطب فقط یک تماشاگر یا خواننده نباشه، بلکه خودش بخشی از خلق داستان بشه. همین ویژگی ها باعث شده که کتاب های مکاولی، از جمله همین «سیاه و سفید»، از اهمیت بالایی برخوردار باشن و جوایز زیادی مثل جایزه کالدیکوت رو از آن خودشون کنن.

ساختار شگفت انگیز سیاه و سفید: چهار داستان در یک نگاه

خب، می رسیم به قسمت جذاب ماجرا: ساختار روایی کتاب سیاه و سفید که واقعاً نظیر نداره! این کتاب به جای اینکه مثل بقیه کتاب ها یک داستان خطی داشته باشه، مثل یک تلویزیون چهار قاب تصویری داره که هر کدوم یک داستان جدا رو پیش می برن. یعنی توی هر صفحه، چهار قصه مختلف رو می بینی که دارن به موازات هم اتفاق می افتند.

نکته باحالش اینجاست که هیچ الزامی نیست که از کدوم قاب شروع کنی یا داستان ها رو به چه ترتیبی بخونی. آزادی کامل داری! می تونی اول داستان پسر تو قطار رو دنبال کنی، بعد بری سراغ گاوها، یا هر طور که دلت خواست ترتیب رو عوض کنی. همین ویژگیه که این کتاب رو تبدیل به یک کتاب تصویری پسامدرن و خاص می کنه. مکاولی می خواسته که خواننده، خودش معمار داستان باشه، نه فقط مصرف کننده اش. انگار که یک جور جورچین خیلی بزرگ از قصه ها رو جلوی روت گذاشته که خودت باید قطعاتش رو کنار هم بچینی و معنای کلی رو کشف کنی.

روایت اول: دیدن چیزها (Seeing Things) – سفر پسر در قطار

اولین قاب یا داستانی که ممکنه چشمت بهش بیفته و شروع به خوندن کنی، قصه پسریه که تنها توی قطار سفر می کنه. عنوان اصلی این بخش Seeing Things هست. این پسر، برای اولین بار تنهایی سفر می کنه و هدفش هم اینه که بره پیش پدر و مادرش. توی این مسیر، پسربچه کلی چیزهای عجیب و غریب از پنجره قطار می بینه و توی ذهنش با تخیلش اونا رو تبدیل به رویا و خیال می کنه. انگار که هر منظره ای که می بینه، براش یک داستان جدیده.

توی این بخش، مکاولی هوشمندانه از کلمه Seeing به معنای دیدن عمیق و با دقت استفاده کرده، نه صرفاً Looking که به معنی نگاه کردن معمولی و سطحی به چیزیه. این نشون میده که داستان قراره ما رو به تماشای دقیق تر و عمیق تر پدیده ها دعوت کنه. همین دیدن به جای نگاه کردن خودش یک معنای کتاب سیاه و سفید رو روشن می کنه: اینکه توی زندگی هم نباید سطحی به همه چیز نگاه کرد و باید دقیق شد تا لایه های پنهان رو پیدا کرد.

روایت دوم: والدین مشکل ساز (Problem Parents) – چالش های خانواده

داستان بعدی که توی قاب دیگه کتاب میاد، قصه یک دختر و والدینشه. عنوان این بخش Problem Parents یا والدین مشکل ساز هست. این داستان بیشتر روی چالش ها و سوءتفاهم هایی که ممکنه توی روابط خانوادگی پیش بیاد، تمرکز داره. دخترک سعی می کنه با پدر و مادرش کنار بیاد، اما خب، گاهی اوقات این کار واقعاً سخته!

نکات جالبی توی این قاب هست؛ مثلاً حباب های گفتاری که انگار با دست نوشته شدن و حتی برای یک سگ هم که توی این قاب حضور داره، حباب صحبت گذاشته شده. همچنین، یک مایع شیری رنگ هم توی این بخش از تصویر دیده میشه که هر کدوم از اینا یک معنی خاصی دارن و به بقیه داستان ها گره می خورن. متاسفانه، توی بعضی از ترجمه های فارسی کتاب سیاه و سفید، این جزئیات مهم، مثل سگ و مایع شیری، حذف شدن که خب، باعث میشه بخشی از پازل اصلی کتاب گم بشه و خواننده نتونه ارتباطات لازم رو درست برقرار کنه.

روایت سوم: بازی انتظار (A Waiting Game) – در ایستگاه قطار

یکی دیگه از داستان های جذاب این کتاب، ماجرای مسافرهاییه که توی یک ایستگاه قطار منتظر موندن. عنوانش هم A Waiting Game هست که به معنی بازی انتظار ترجمه میشه. توی این قاب، مدام اعلامیه های مختلفی از بلندگوی ایستگاه پخش میشه که می گن قطار تأخیر داره و مسافرها باید بیشتر صبر کنن. همین تأخیر باعث میشه که مسافرها حوصله شون سر بره و برای گذروندن وقت، دست به کارهای خلاقانه ای می زنن؛ مثلاً با روزنامه هایی که دستشونه، برای خودشون کلاه و لباس های عجیب و غریب می سازن.

توی این بخش هم یک بازی ظریف تصویری وجود داره: یک سنجاب کوچولو که توی کادر پنهان شده و با دقت به مسافرها نگاه می کنه. پیدا کردن این سنجاب، خودش یک چالش بامزه ست! البته، باز هم در برخی ترجمه های فارسی کتاب Black and White، این عنوان به وقت گذرانی ترجمه شده که خب، اون حس بازی و چالش انتظار رو منتقل نمی کنه و از فراداستانی بودن اثر کم می کنه.

روایت چهارم: آشوب پستانی (Udder Chaos) – گاوها و دزد فراری

خب، می رسیم به قسمت عجیب و غریب و خنده دار کتاب! بخش چهارم با عنوان Udder Chaos یا آشوب پستانی شروع میشه. توی این داستان، ما با یک گروه از گاوهای هولشتاین سر و کار داریم که لکه های سیاه و سفید روی بدنشون دارن. قصه از جایی شروع میشه که یک دزد از زندان فرار کرده و برای اینکه کسی پیداش نکنه، میره قایم میشه بین همین گاوها. دزد بیچاره لباس راه راه سیاه و سفید هم پوشیده، درست مثل لکه های گاوها!

حالا همین دزده باعث میشه که گاوها از مزرعه بیرون بزنن و بزنن به چاک! این فرار گاوها هم منجر میشه به یک اتفاق دیگه: مسیر قطاری رو که پسرک داستان اول سوارش بود، مسدود می کنن. مکاولی اینجا حسابی با کلمات بازی کرده. کلمه Udder به معنی پستان گاو هست و Chaos هم یعنی آشوب. یک جناس (pun) هوشمندانه هم تو عنوان این بخش به کار رفته، چون Udder خیلی شبیه utter (به معنی محض یا کامل) تلفظ میشه. یعنی یک آشوب تمام و کمال! پیشنهاد میشه که عنوان این بخش به جای هرج و مرج گاوهای شیرده (که در برخی ترجمه ها آمده)، به آشوب پستانی یا حتی با کمی تصرف، شیر تو شیر ترجمه بشه تا اون طنز و بازی کلمات نویسنده حفظ بشه.

متاسفانه، در بعضی از نسخه های فارسی، تصویرسازی پستان گاو که یک المان بصری مهم برای درک جناس بود، حذف شده. این تغییرات، در بررسی کتاب سیاه و سفید و درک کامل ابعاد هنری آن، اهمیت زیادی دارد.

گره خوردن داستان ها: وقتی همه چیز به هم می رسد

تا اینجا هر کدوم از داستان ها مسیر خودشون رو می رفتن، اما کم کم و خیلی هوشمندانه، پیام های پنهان کتاب سیاه و سفید خودشون رو نشون میدن. مکاولی جوری همه این نخ ها رو به هم گره می زنه که مغز آدم سوت می کشه! دزدی که فرار کرده بود، تو یک لحظه کنار پسرک تو قطار دیده میشه، در حالی که متن داره از یک پیرزن تو واگن حرف می زنه. گاوها راه قطار رو می بندن و پسرک فکر می کنه بهمن اومده. مسافرای ایستگاه که از انتظار خسته شدن، با روزنامه کلاه و لباس می سازن و وقتی قطار میاد، روزنامه ها رو پاره می کنن و انگار برف روزنامه ای میاد!

اون لحظه نهایی کتاب که دیگه حسابی غافلگیرکننده ست، وقتیه که یک دست بزرگ رو می بینی که ایستگاه قطار رو برداشته و پوزه یک سگ هم هست که یک پاره روزنامه رو گرفته. اینجاست که میفهمی همه اینا فقط یک جور بازی بوده. یک بازی با قطار اسباب بازی. این گره خوردگی باعث میشه که تو به مرز بین واقعیت و داستان شک کنی. آیا نویسنده داره بهمون میگه که زندگی همه اش یک بازیه؟ یا اینکه واقعیت ها چقدر می تونن به هم گره بخورن و ما خبر نداشته باشیم؟ همین سوال ها و تردیدهاست که «سیاه و سفید» رو تبدیل به یک اثر بی نظیر می کنه و تو رو تشویق می کنه که بارها و بارها کتاب رو ورق بزنی و دنبال سرنخ های جدید باشی.

کتاب سیاه و سفید بیشتر از یک قصه، یک پازل بزرگ و چندوجهی است که هر بار خواندنش، لایه های جدیدی از معنا را پیش رویتان می گذارد و شما را به کشف و بازی دعوت می کند.

چرا سیاه و سفید یک شاهکار پسامدرن و فراداستانی است؟

واقعاً باید به این سوال جواب بدیم که چرا تحلیل کتاب Black and White اینقدر تو دنیای ادبیات کودک مهمه؟ جوابش برمی گرده به ویژگی های کتاب تصویری پسامدرن و فراداستانی بودنشه که دیوید مکاولی با استادی تموم توی این کتاب پیاده کرده.

پسامدرنیسم و فراداستان در دنیای کودکان

شاید فکر کنی پسامدرنیسم و فراداستان واژه های قلمبه سلمبه ای باشن که فقط به درد بزرگترها می خورن، اما مکاولی این مفاهیم رو جوری توی کتابش آورده که برای بچه ها هم قابل درکه. خیلی ساده بخوام بگم، فراداستان در ادبیات کودک یعنی داستانی که خودش به خودش اشاره می کنه یا از روند داستان گویی حرف می زنه. انگار که داستان می دونه یک داستانه و داره با این واقعیت بازی می کنه. پسامدرنیسم هم یعنی شکستن مرزهای سنتی، دعوت از خواننده برای مشارکت توی داستان، و به چالش کشیدن هر نوع اقتدار.

توی سیاه و سفید، مکاولی دقیقاً همین کار رو می کنه. به جای اینکه یک داستان ثابت و از پیش تعیین شده بهت بده، دستت رو باز می ذاره که خودت داستان رو بسازی. اینجوری خواننده دیگه فقط گیرنده نیست، بلکه خودش هم یک خالق میشه. این کتاب به بچه ها یاد میده که همیشه یک حقیقت مطلق وجود نداره و میشه از زوایای مختلف به یک موضوع نگاه کرد. همین مفاهیم عمیق، «سیاه و سفید» رو تبدیل به یک اثر بی نظیر توی فلسفه ادبیات کودک کرده.

بازی با عناصر پسامدرن در کتاب

حالا بیایید چند تا مثال بزنیم که ببینیم مکاولی چطور این عناصر رو توی بررسی کتاب سیاه و سفید به کار برده:

• بازی با رنگ ها و طراحی جلد: جلد نسخه اصلی کتاب، با اینکه اسمش سیاه و سفید هست، با چهار رنگ مختلف طراحی شده. کلمه های سیاه و سفید هم با رنگ های دیگه نوشته شدن تا از همون اول بهت بگن که این کتاب، قرار نیست عادی باشه و تو رو فریب بده! متاسفانه در برخی ترجمه های فارسی، این ظرافت ها و بازی رنگ ها روی جلد نادیده گرفته شده و یک تصویر ساده تر ارائه شده.
• صفحه آرایی غیرخطی: کتاب ترتیب خطی نداره. می تونی هر صفحه رو به هر ترتیبی که خواستی بخونی و داستان رو پیش ببری. گاهی حتی باید کتاب رو وارونه کنی تا جزئیات جدیدی رو کشف کنی!
• معما و بازی های تصویری/متنی: پر از معماهای کوچک و بزرگ، جناس ها و بازی های کلامیه. مثلاً همون سنجابه که جاش عوض میشه یا دزدی که لباسش شبیه لکه های گاوهاست. اینا همه جزئیاتی هستند که خواننده رو به کشف و درگیر شدن با متن دعوت می کنن.
• خودارجاعی و بینامتنیت: شخصیت ها و المان ها از یک داستان به داستان دیگه و حتی از یک کتاب مکاولی به کتاب دیگه میرن. دزد این کتاب ممکنه همون دزد کتاب دیگه مکاولی باشه! تکه های روزنامه توی یک داستان، میشن برف توی داستان دیگه. این یعنی داستان ها به هم ارجاع میدن و با هم ارتباط دارن.

همه اینا باعث میشه که سیاه و سفید فقط یک کتاب خوندنی نباشه، یک تجربه فکری و هنری باشه که تا مدت ها ذهن آدم رو درگیر خودش می کنه. در واقع معرفی کتاب سیاه و سفید بدون اشاره به این ظرافت ها ناقصه.

ارزش و پیام های عمیق سیاه و سفید

شاید بپرسی خب، این کتاب اینقدر پیچیده ست، چه فایده ای داره؟ باید بگم که معنای کتاب سیاه و سفید و ارزش های پنهانش خیلی عمیق تر از چیزیه که به نظر میرسه. این کتاب فقط یک سرگرمی نیست، یک جور مدرسه تفکره:

• تشویق به پرسشگری و تفکر انتقادی: سیاه و سفید تو رو مجبور می کنه سوال بپرسی. مدام از خودت می پرسی این چیه؟ اون چطور به این ربط داره؟ چرا نویسنده اینجوری کرده؟ و همین سوال ها هستن که ذهن آدم رو فعال می کنن.
• دموکراسی در روایت: اینجا دیگه نویسنده رئیس نیست! اقتدار از نویسنده و حتی از خواننده گرفته میشه و یک جور دموکراسی تو روایت ایجاد میشه. یعنی تو به اندازه نویسنده توی خلق و کشف معنا نقش داری. این کتاب نشون میده که هیچ حقیقت واحدی وجود نداره و هر کس می تونه برداشت خودش رو داشته باشه.
• پرورش خلاقیت و تفکر انتزاعی: برای بچه ها و حتی بزرگترها، این کتاب یک زمین بازی عالی برای پرورش خلاقیت و تفکر انتزاعیه. اینکه چطور چهار داستان رو به هم وصل کنی و از آشفتگی، یک معنا بیرون بکشی، یک تمرین ذهنی فوق العاده ست.
• اثری برای همه سنین: با اینکه ممکنه به نظر برسه یک کتاب کودکه، ولی واقعیت اینه که «سیاه و سفید» محدود به سن خاصی نیست. هر بار که بزرگترها این کتاب رو می خونن، لایه های جدیدی از معنا رو کشف می کنن که شاید دفعه قبل بهشون توجه نکرده بودن. این کتاب بارها و بارها قابلیت خوندن و کشف شدن رو داره.

پس اگه دنبال یک کتابی هستید که فقط سرگرم تون نکنه، بلکه به چالش بکشه و ذهنتون رو باز کنه، بررسی کتاب سیاه و سفید و مطالعه اون حتماً بهتون پیشنهاد میشه.

نگاهی به ترجمه فارسی: ظرافت هایی که گاهی نادیده گرفته می شوند

خب، رسیدیم به یک بخش مهم و البته حساس! همانطور که در تحلیل کتاب Black and White در نسخه اصلی دیدیم، این اثر پر از ظرافت ها و جزئیات پنهانه که هر کدومشون یک گوشه ای از پازل رو تشکیل میدن. اما متاسفانه، همیشه هم این ظرافت ها تو ترجمه ها به درستی منتقل نمیشن و نقد ترجمه کتاب سیاه و سفید به ما نشون میده که گاهی اوقات چیزهای مهمی نادیده گرفته میشن.

مثلاً، تو نسخه اصلی کتاب، یک واژه Warning (هشدار) با رنگ قرمز تو صفحه عنوان کتاب وجود داره که نویسنده با هدف خاصی اون رو گذاشته. هدف این بوده که به خواننده بگه این کتاب یک اثر معمولی نیست و باید با دقت بیشتری خونده بشه. اما در ترجمه فارسی کتاب سیاه و سفید که توسط شیدا رنجبر برای نشر پرنده آبی منتشر شده، این هشدار حذف شده. همین حذف کوچیک، بخشی از ایده و هدف اصلی نویسنده رو از بین می بره.

تغییرات دیگه ای هم هستن که شاید جزئی به نظر برسن ولی تأثیر زیادی روی درک کتاب دارن:

• جلد کتاب: همونطور که گفتیم، جلد نسخه اصلی با بازی رنگی خاصی طراحی شده بود که اسم کتاب سیاه و سفید با رنگ های دیگه نوشته شده بود. اما تو ترجمه فارسی، این بازی رنگی و پیچیدگی بصری روی جلد کمتر دیده میشه.
• عنوان Seeing Things: این عنوان که به معنی دیدن چیزها هست و بر دقت نظر تأکید داره، تو ترجمه فارسی به خیالات برگردونده شده که خب، اون مفهوم عمیق دیدن دقیق رو منتقل نمی کنه و برداشت رو یک طرفه می کنه.
• حذف جزئیات تصویری: توی بخش والدین مشکل ساز، سگ و مایع شیری رنگ که المان های مهمی بودن، در ترجمه فارسی حذف شدن.
• عنوان A Waiting Game: این عنوان به بازی انتظار ترجمه میشه که حس چالشی و بازیگونگی رو داره، اما در ترجمه فارسی به وقت گذرانی تغییر پیدا کرده که باز هم از عمق معنا کم می کنه.
• جناس Udder Chaos: این جناس تصویری/آوایی که در بخش گاوها و دزد وجود داشت، متاسفانه در ترجمه فارسی نتونسته به خوبی منتقل بشه و حتی تصویرسازی پستان گاو هم حذف شده.

اینجا قصد ما نقد منفی نیست، بلکه هدف اینه که نشون بدیم چقدر دقت و وسواس تو ترجمه آثار هنری و پیچیده ای مثل این کتاب مهمه. چون حتی یک تغییر کوچک می تونه بخشی از پیام های پنهان کتاب سیاه و سفید و ایده اصلی نویسنده رو از بین ببره و تجربه خواننده رو تحت تأثیر قرار بده.

ترجمه یک اثر هنری، تنها برگرداندن کلمات نیست، بلکه انتقال روح و تمام ظرافت های بصری و مفهومی آن است. حذف یا تغییر جزئیات، می تواند بخش مهمی از پیام نویسنده را از بین ببرد.

جمع بندی: تجربه ای فراموش نشدنی با سیاه و سفید

به انتهای این سفر پرماجرا با خلاصه کتاب سیاه و سفید (نویسنده دیوید مکاولی) رسیدیم و دیدیم که این کتاب، فراتر از یک داستان ساده برای کودکان و نوجوانان، یک شاهکار هنری و فکریه. دیوید مکاولی با هنرمندی تمام، مرزهای داستان گویی رو جابجا کرده و اثری رو خلق کرده که هر بار خوندنش، مثل باز کردن یک جعبه گنج پر از شگفتی های جدیده.

این کتاب فقط بهمون یک قصه نمیگه، بلکه یادمون میده که چطور دنیا رو جور دیگه ای ببینیم، چطور سوال بپرسیم، چطور خلاق باشیم و چطور از آشفتگی ها، معنا پیدا کنیم. «سیاه و سفید» یک دعوته برای ماجراجویی توی دنیای کلمات و تصاویر، دنیایی که توش هیچ حقیقتی مطلق نیست و همه چیز به کشف و درک خودت بستگی داره. از معرفی کتاب سیاه و سفید تا تحلیل کتاب Black and White، همه و همه نشون دهنده عمق و ارزش این اثره.

پس اگه دنبال یک تجربه متفاوت تو دنیای کتاب ها هستید، اگه دوست دارید ذهن تون به چالش کشیده بشه و از زاویه جدیدی به داستان نگاه کنید، حتماً این کتاب رو بخونید. بهتون قول میدم که هیچ وقت از کشف لایه های معنایی و بازی های بصری این شاهکار خسته نمیشید و هر بار، یک چیز جدید پیدا می کنید که قبلاً به چشم تون نیومده بود!